Savez sindikata RS predstavio je novi sistem plata u Republici Srpskoj koji je izazvao mnogo polemike u javnosti i među stručnjacima. Na dokumentu je, kako je saopšteno, radio tim stručnih mladih ljudi pomenutog saveza, uz podršku eksternih stručnjaka iz oblasti ekonomije.
U Republici Srpskoj od 2016. godine ne postoji ni Opšti kolektivni ugovor, ni posebni kolektivni ugovori u privrednim djelatnostima. Kolektivni ugovori treba da urede plate i primanja radnika. svaki treći radnik prima najnižu platu, a nju bi trebalo da prima tek oko pet odsto nekvalifikovanih radnika (oko 12.000 NK radnika). Od ovih 12.000 NK radnika, njih oko 3.000 radi u javnom sektoru (obrazovanje, zdravstvo, uprava, pravosuđe, policija), a ostalih 9.000 radi u privrednim proizvodnim i uslužnim djelatnostima.
Iako Ustav Republike Srpske i Zakon o radu Republike Srpske propisuju da svako po osnovu rada ima pravo na platu (odnosno zaradu) u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, u praksi to nije slučaj. Utvrđivanje iznosa plate (osim iznosa najniže plate) nije precizno definisano zakonom i poslodavci, smatraju u Savezu sindikata, koriste tu situaciju i kroz interne akte, pravilnike o radu ili odluke utvrđuju iznos plate.
Najniža neto plata u Republici Srpskoj u 2024. godini iznosi 900 KM i za 200 KM je veća u odnosu na 2023. godinu. Ona predstavlja zaštitnu kategoriju za radnike bez kvalifikacija, znači samo za NK radnike. Zakonska obaveza poslodavaca je da na najnižu platu obračuna minuli rad, noćni rad, prekovremeni rad. To znači da NK radnik sa, na primjer, deset godina radnog staža treba da primi najmanje 925 KM neto plate, radnik sa 20 godina 949 KM, radnik sa 30 godina 974 KM, a radnik sa 40 godina radnog staža najmanje 998 KM neto plate.
Najočigledniji primjer zloupotrebe najniže plate jeste sektor građevinarstva. Od oko 12.000 zaposlenih u poslovnim subjektima u ovom sektoru, njih oko 1.000 ili oko osam odsto su NK radnici. Prosječno isplaćena plata u ovom sektoru u martu 2024. godine je samo 1,22 puta veća od najniže plate i iznosi svega 1.097 KM, dok su privredni subjekti u 2023. godini ostvarili dobit od oko 309 miliona KM i veća je za oko 100 miliona KM nego u 2022. godini. Pored sektora građevinarstva, situacija nije mnogo drugačija i kada je riječ o drugim privrednim proizvodnim i uslužnim djelatnostima.
Podaci APIF-a govore da su privredni subjekti u 2023. godini ostvarili dobit najmanje u iznosu od oko 3,5 milijarde KM, što je za oko 719 miliona KM više nego u 2022. godini. U odnosu na 2020. godinu, privrednici su gotovo udvostručili dobit i veća je za oko 1,6 milijardi KM.
„Zloupotrebu najniže plate u Srpskoj potvrđuju i zvanični podaci Poreske uprave Republike Srpske da je u martu 2024. godine neto platu do 1.000 KM primilo 91.211 radnika (ili 31,02 odsto), dok je platu do republičkog prosjeka primilo 188.278 radnika ili njih oko 64% (gotovo dvije trećine radnika). Suština novog sistema plata je uređenje minimuma elementarnih prava vrednovanja rada“, kažu u Savezu sindikata.
Elementi za utvrđivanje osnovne plate radnika treba da budu polazni najniži koeficijenti prema stručnim spremama, predviđeni poslovima stručne spreme i radnih zadataka kod poslodavca i najniža plata u Republici Srpskoj.
„Ovo znači da se sistem plata može urediti zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora, kojim će se utvrditi polazni (najniži) koeficijenti za obračun plata, prema stručnim spremama predviđenim sistematizacijom poslova i radnih zadataka za svako radno mjesto, čime se ne ograničava kolektivno pregovaranje. Uređenje sistema plata u Republici Srpskoj (najniža plata puta polazni koeficijent) zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora i posebnih kolektivnih ugovora rezultiralo bi zakonitim i pravičnim utvrđivanjem plata za sve radnike u Republici Srpskoj“, kažu u Savezu sindikata.
Predloženi koeficijenti bi bili: NK -1; KV-1,4; SSS-1,75; VKV-1,85; VŠS-2,2; VSS-2,75. Novi sistem plata u Republici Srpskoj bi doveo do prevođenja značajnog dijela poslovanja iz nelegalnih u legalne tokove, odnosno smanjenja sive ekonomije, više novca bi se slijevalo u budžet RS, a i socijalne fondove.
„Primjera radi, ovo bi značilo da najmanje 60.000 radnika u Republici Srpskoj prima cjelokupni iznos plate legalno na tekući račun, a ne u koverti, što je sada praksa. Primjera radi, radnik u realnom sektoru koji prima najnižu platu u neto iznosu od 900 KM, odnosno u bruto iznosu 1.344 KM, taj isti radnik u prosjeku u koverti dobije najmanje još 300 KM. Ukoliko tih 300 KM prevedemo u legalne tokove isplate plata, neto plata radnika će iznositi 1.200 KM, a bruto 1.836 KM. Razlika poreza i doprinosa na povećanje plate od 300 KM je 191 KM. Od tog iznosa Vlada će, na osnovu Zakona o podsticajima u privredi, vratiti poslodavcu 70 odsto od plaćenih doprinosa na povećanje plate radnika, odnosno 106 KM“, ističu u Sindikatu.
Prevođenje nelegalnog dijela plate (plate u koverti) u legalne tokove, poslodavac bi izdvojio dodatno samo jednu trećinu uplaćenih doprinosa i porez, odnosno 85,09 KM. Novi sistem plata za radnike bi, kažu u Sindikatu, značio sigurnost, ravnotežu i pristojan život od zarađene plate.
Doktor ekonomskih nauka Saša Stevanović uradio je Makroekonomsku analizu Republike Srpske u kontekstu novog sistema plata i predložio ravnotežne koeficijente. Novi sistem plata u narednom periodu biće predmet pregovora socijalnih partnera u Srpskoj.
„Prijedlog Saveza sindikata Republike Srpske podrazumjeva utvrđivanje najnižih plata u skladu sa poslom koji radnik obavlja na radnom mjestu i stručnom spremom koju posjeduje, a koja se usklađuje sa Aktom o sistematizaciji radnog mjesta kod poslodavca. Ovaj model Novog sistema plata se u prvoj fazi referira na realni sektor. Ukoliko bi ovaj model bio prihvatljiv, to bi značilo realan osnov za povećanje plata i drugim radnicima u Republici Srpskoj“, rekli su u Sindikatu.
Ipak, čini se da sa poslodavcima stvari neće ići ni tako lako, ni tako glatko. Bivši predsjednik Unije Udruženja poslodavaca Republike Srpske i vlasnik „Krajina klasa“ Saša Trivić za MojuHercegovinu kaže kako bi bio srećan da se plan Saveza sindikata realizuje, ali sumnja da će do toga doći.
„Realno stanje kaže da je to neostvarivo. Potrebne su dvije milijarde maraka za takvo povećanje plata. Tražićemo od Saveza sindikata da taj dokument uputi Ekonomsko-socijalnom savjetu Republike Srpske. Neka Vlada analizira taj dokument i neka Vlada kaže da li ima pare za to ili ne. Problem postoji, ali nisam siguran da postoje pare za njegovo uklanjanje. Kao što nisam siguran da bilo ko može uređivati iznose plata u privatnim preduzećima na taj način“, rekao je Trivić.
Podsjećamo, radnici u realnom sektoru nemaju zaključene posebne kolektivne ugovore i isključivo zavise od volje poslodavca, dok su u javnom sektoru plate regulisane zakonima o platama i kolektivnim ugovorom.
