Nije neophodno biti naročito bistar, a još manje imati posebnu petlju, pa pronalaziti mane opozicionim strankama u Republici Srpskoj na početku 2023. godine. Ipak, sve bi im se moglo tolerisati, od pogrešnih procjena do očajnih kadrovskih rješenja, jedino elementarna lijenost u vrhovima tih partija ostaje nedokučiva.
Nema te linije manjeg otpora čijem će iskušenju odoljeti čelnici SDS-a i PDP-a, čast izuzecima. O čemu je riječ, bilo je jasno na izborima u završnici 2022. Već uoči izlaska na biračka mjesta, malo ko se mogao oteti utisku da su opozicionari unaprijed predali nadmetanja na tri od četiri nivoa u RS. Sav fokus tada je usmjeren na duel za predsjednika Srpske, a nakon tijesnog ishoda i osporavanja regularnosti glasanja, uz dva protestna okupljanja i prateće administrativne trakavice, čitava priča je sa lakoćom gurnuta pod tepih.
Da to nije nestandardno držanje, već uobičajena matrica defetističkog ponašanja, pokazuje i „mudar“ odnos opozicije prema predstojećim prijevremenim izborima za gradonačelnika Zvornika i načelnika opštine Bratunac, 5. februara. U prvom slučaju, na listićima će se naći samo jedno ime i prezime, a to je Bojan Ivanović iz SNSD-a, dok će se u manjoj od ove dvije lokalne zajednice građani moći opredijeliti između čak dva kandidata – Lazara Prodanovića (SNSD) i Srđana Rankića, koji ima vlastiti Srpski narodni pokret. Unutar opozicije, samo je SDS pokazao interesovanje, u ranoj fazi raspisivanja tih izbora. Međutim, kasnije se ispostavilo da ni oni nemaju svoje predstavnike u ovim trkama sa skromnim brojem učesnika.
Hlađenje peškirom
Uslijedila su nemušta objašnjenja da je razlog apstinencije opozicionara želja da se ne daje „legitimitet izbornom procesu“, iako je to činjeno u svim prethodnim prilikama, sa jednakim brojem razloga za ovaj čin. Naravno, osim izrečenih, tu su i neizgovoreni motivi za pasivnost. Jer, u novembru prethodne godine, uz izvjesno roptanje, opozicija je ipak doživjela poraz, pa bi novo isticanje bijele zastave u kratkom roku, računaju u uskim krugovima koji su o tome odlučivali, dodatno uzdrmalo ovaj blok, u situaciji kada su ionako u krizi.
A lucidno rješenje za takvu ošamućenost je, kao u boksu, pauza? Malo opravka na stolici, hlađenja peškirom i brisanja krvi, pa će uzdrmani „as“ iz velter kategorije ponovo biti spreman? Izgleda da baš i neće, ako se ima u vidu drugi povod da se izbjegne izlazak na birališta u Zvorniku i Bratuncu. To je činjenica da je, blago rečeno, u oba slučaja riječ o krajnje specifičnim sredinama.
Jer, u ovom gradu i opštini postoje strukture i ličnosti koje nemaju mnogo veze sa političkim odnosom snaga na republičkom nivou. U Zvorniku je dominantna figura već dugi niz godina Zoran Stevanović, a jedini kandidat za njegovog nasljednika, Bojan Ivanović, u stvari dolazi sa pozicije zamjenika gradonačelnika i neće predstavljati ništa drugo osim puke transmisije dosadašnjeg Stevanovićevog uticaja.
Takođe, u Bratuncu je 20 godina na vlasti bio načelnik Nedeljko Mlađenović, a Srđan Rankić je na vlast došao kao, formalno, nezavisni kandidat, iako je u momentu pobjede bio član Glavnog odbora SNSD-a. Rankićevoj pobjedi 2020. presudno je doprinijelo zasićenje Mlađenovićevim likom i djelom, iako je i gospodin Nedeljko „preletio“ iz SDS-a u SNSD, tako da se sve odvijalo u nadrealnom ambijentu duela dva kandidata najuticajnije vladajuće stranke sa nivoa RS.
Da li su rezultati ranijih izjašnjavanja birača u Zvorniku i Bratuncu toliko „očajni“ da opozicija baš bez ikakve borbe preda ove nesuđene obračune u 2023. godini? Ako se, recimo, posmatraju samo rezultati Zorana Stevanovića na ranijim izborima u Zvorniku, situacija djeluje beznadežno, sa stanovišta opozicije. Jer, Stevanović je 2016. dobio 22.244 glasa ili čak 72,88 procenata. Četiri godine kasnije, na izborima za načelnika, potvrđena je Stevanovićeva dominacija u Zvorniku, pošto je opet pobijedio, za nijansu još nadmoćnije, sa 23.403 ili 73,49 odsto glasova.
Njegovi konkurenti su oba puta mogli da računaju na tek četvrtinu glasačkog tijela. Godine 2016. kandidat opozicionog Saveza za promjene Dragan Kojić dobio je 5.254 glasa (17,21 odsto), a Hadži Jovan Mitrović, tada u Srpskoj naprednoj stranci, 2.116 glasova, odnosno 7,81 procenata. Ni 2020. nije bilo značajnih pomjeranja, pošto je Slaviša Vlačić (SDS) privukao 3.521 glasača (11,06 odsto), dok je Mitar Vidaković (PDP) dobio 1.892 glasa (5,94 odsto). Ukoliko i Kostadina Vasića tretiramo kao Stevanovićevog oponenta, iako je bio kandidat Ujedinjene Srpske, stranke vladajućeg bloka, to je još 9,51 odsto ili 3.027 glasova.
Konsolidacija i simbioza
Stranački dometi na lokalnom nivou u Zvorniku 2022. na tragu su ovakvog odnosa snaga. Na izborima za NSRS, u vrhu su bile tri vladajuće stranke – SNSD, DEMOS i Ujedinjena Srpska. Partija Milorada Dodika i Zorana Stevanovića dobila je 10.003 glasova (34,74 odsto), opcija Nedeljka Čubrilovića i Spomenke Stevanović 4.266 glasova (14,82 procenta), a grupacija Nenada Stevandića i Kostadina Vasića 3.231 glas (11,22 odsto). Od vladajućih, i Đokićevi socijalisti „prelaze cenzus“, sa 1.361 glasom (4,73 odsto). Kao i u drugim opštinama ovog dijela Podrinja, prilično je uticajan i bošnjački blok „Pokret za državu“, sa 2.873 glasa (9,98 odsto).
Učinak opozicionih stranaka praćen je njihovom hroničnom boljkom – svu energiju ulože u borbu za jednu od inokosnih funkcija, a mukotrpno zalaganje za poslaničke ili odborničke mandate potpuno zanemare. Okosnicu opozicije u Zvorniku čini SDS, mada je, po svemu sudeći, riječ o akterima one struje koja rješenje za sve probleme vidi u tzv. velikoj koaliciji sa SNSD-om na republičkom nivou, što ima i dodatnu dimenziju ako se zna da je najuticajnija persona ovdašnje strukture Srpske demokratske stranke Dragomir Vasić, rođeni brat famoznog Kostadina iz US. Ipak, čak i takav SDS u Zvorniku je na izborima za NSRS prije par mjeseci dobio skromnih 2.970 glasova (10,32 odsto).
Osim njih, jedini relevantni opozicionari su predstavnici Liste za pravdu i red Nebojše Vukanovića, jer su na prvom ozbiljnijem nastupu u ovom gradu dobili 1.842 glasa (6,40 odsto). Poznato je da je Vukanović dan nakon posljednjih izbora smijenio povjerenika za Zvornik, nezadovoljan njegovim odustajanjem od kontrole izbora. Ipak, nekoliko mjeseci je dovoljan period za konsolidaciju, čak i u takvim sredinama kao što je Zvornik, pa za neshvatljivu pasivnost opozicije povodom prijevremenih izbora za gradonačelnika Zvornika i on snosi dio odgovornosti. Pogotovo ako se zna da je u toku njegov verbalni duel sa gradonačelnikom Banjaluke, u kojem, uglavnom utemeljeno, iznosi brojne primjedbe Drašku Stanivukoviću zbog novog stila političkog djelovanja. Jer, ako lista Za pravdu i red, SDS i PDP dopuste Zoranu Stevanoviću da sa doslovno jednim hipotetičkim glasom dobije nasljednika, šta je to nego vrsta „simbioze“, svakako drugačija od banjalučke, ali opet postojeća?
Napokon, tu je i zvornički PDP, koji ima zanemarljiv uticaj, jer je dobio tek 621 glas (2,16 odsto). Simbolični dometi ove partije u Zvorniku, ali i u čitavom Podrinju, uz paralelne procese erozije čak i u onim sredinama u zapadnom dijelu RS u kojima su ranije imali jaka uporišta, od Kotor Varoša do Kozarske Dubice, potvrđuju da je riječ o opciji koja neumoljivo klizi ka statusu banjalučke lokalne stranke, sa vrhom nezainteresovanim za bilo kakav uspjeh van najvećeg grada Srpske.
Ipak, osim svih ovih, za opoziciju deprimirajućih momenata, postoji i jedna obećavajuća dimenzija. Jer, rezultati izbora za predsjednika RS na izborima 2022. godine, kada je riječ o Zvorniku, pokazuju da, iz ugla opozicionara, situacija uopšte nije toliko dramatična, u smislu prednosti Zorana Stevanovića i svega što on simbolizuje na lokalnom nivou. Jer, Milorad Dodik je dobio 14.388 glasova (50,89 odsto), a Jelena Trivić 10.210 (36,11 odsto).
Razlika od nešto više od 4.000 glasova nije toliko spektakularna, pogotovo ako se ima u vidu činjenica da je značajan broj opozicionih postizbornih primjedbi na regularnost glasanja, sa nivoa RS, bio usmjeren upravo ka zvorničkoj regiji. A ako se uzme u obzir rezultat ponovljenog glasanja u Doboju, nakon poništavanja izbora 2020, kada je „isparilo“ čak 15.000 SNSD-ovih glasova, jasno je da ni u Zvorniku rejtinzi političkih opcija nisu zakovani i nedostižni, kao što to djeluje na prvi pogled, i da ima prostora za napredovanje opozicionih kandidata.
Jezičak na vagi
Ukoliko je dio posmatrača političkih kretanja u RS, relativno udaljenih od ovih sredina, stekao utisak da je scena u Zvorniku vrhunac bizarnosti, očito ne prati dešavanja u Bratuncu, pošto su tek tamošnje relacije oličenje potpune iščašenosti. Samo 18 mjeseci nakon što su u duelu između dva kandidata SNSD-a izabrali, u tom momentu, navodno nezavisnog, glasači su ga opozvali na referendumu na kojem je, opet paradoksalno, uz Srđana Rankića ostala samo Socijalistička partija, dok su naspram njega bili svi ostali akteri, od Dodikovog SNSD-a do formalno „opozicionog“ SDS-a. U krugu Rankićevih rivala, što uopšte nije nebitno, našla se i SDA, jer su naprasno utvrdili da je njegova vlast „lošija po Bošnjake“ u odnosu na prethodnike, iako se to zapažanje, po svemu sudeći, ne odnosi na obične smrtnike, već samo na onaj promil njihovih sunarodnika sa pretenzijama da uđu u kadrovske i interesne šeme unutar zgrade opštine.
Po svemu sudeći, bratunačka SDA, inače oličena u poznatom jastrebu, donedavnom potpredsjedniku RS Ramizu Salkiću, odlučiće ishod izbora u ovoj opštini 5. februara. Iako nisu decidno podržali Lazara Prodanovića, jasno je da su „ispod žita“ to učinili, ako se zna da su se oglasili saopštenjem sa jasnim negativnim aluzijama na Rankića, uz navode da „ne prihvataju majorizaciju“. Kakvu težinu ima SDA kao „jezičak na vagi“ u Bratuncu, jasno je ako se primijeti da je, prema početnim rezultatima referenduma, Rankić opozvan 7. avgusta 2022. sa samo 360 glasova razlike, jer je za njegov odlazak glasao 3.641 birač, dok je za ostanak na funkciji bio 3.281 glasač, uz 141 nevažeći listić.
Budući da je politička scena Bratunca u protekle dvije godine prilično „resetovana“, irelevantan je svaki osvrt na ranije izborne rezultate. Ipak, jedino postreferendumsko izjašnjavanje Bratunčana, na opštim izborima u novembru, sadrži određene simptomatične pokazatelje. Jer, riječ je o vjerovatno jedinoj opštini u RS u kojoj je SP pojedinačno najsnažnija stranka, pošto su na izborima za NSRS dobili 1.772 glasa (20,30 odsto). Nije nebitno naglasiti da je njihova neobična „prorankićevska“ pozicija bila i porodično definisana, budući da je je Petko Rankić, najpoznatiji tamošnji čovjek Petra Đokića i odnedavni potpredsjednik NSRS, u stvari, i stric opozvanog načelnika Srđana Rankića.
Iza SP ostala je Stevandićeva US, koja ima direktora Pošta Srpske Miladina Radovića iz Bratunca, sa 1.725 glasova (19,76 odsto), a SNSD je zauzeo tek treće mjesto u ovoj prilično tijesnoj trci, sa 1.585 glasova (18,15 odsto). Čudni ljudi iz Bratunca bili su među rijetkim opštinama sa značajnom podrškom DNS-u, uz čak 1.213 glasova (13,89 odsto), a do koje mjere Bošnjaci utiču na rasplete pokazuje rezultat „Pokreta za državu“ od 1.096 glasova (12,55 odsto).
Bratunačka opozicija – ako se tako uopšte može nazvati, jer je veoma kompleksno pitanje ko zaslužuje takav predznak u ovoj sredini – dobila je mizeran broj glasova, toliko simboličan da su, u poređenju s njima, čak i pandani iz Zvornika imali čudo od rezultata. Jer, SDS u Bratuncu je na izborima za NSRS dobio tek 319 glasova (3,65 odsto), Vukanovićeva lista 223 glasa (2,55 odsto), a PDP 170 glasova (1,95 odsto), pri čemu kao kuriozitet valja pomenuti da ovi posljednji, iz ko zna kakvih razloga, jedini prave društvo socijalistima na „prorankićevskoj“ strani terena. Dakle, opozicionari sa republičkog nivoa u Bratuncu imaju u zbiru 8,15 odsto glasova, iz čega proizlazi da su slabiji i od „Pokreta za državu“, a kamoli od SP, US, SNSD-a i DNS-a.
Osinje gnijezdo
Opet, rezultat Jelene Trivić u Bratuncu, kao kandidata za predsjednika RS, razlikuje se od očajnih trendova sa drugih nivoa, jer je ona dobila 2.731 glas (31,72 odsto), što je značajan, ali ne i baš „zastrašujući“ zaostatak za Dodikovih 4.400 glasova (51,11 odsto). Takođe, zbir bratunačkih glasova tri bošnjačka kandidata za (pot)predsjednika RS, Senada Bratića, Ćamila Durakovića i Jusufa Arifagića, od 1.145 glasova (13,29 odsto), još jednom pokazuje da su nezaobilazan faktor u lokalnoj politici.
Izgleda da svi imaju ambicije da dostignu takav status u Bratuncu i Zvorniku, osim trougla SDS – PDP – NV. To je i sasvim razumljivo, jer je neuporedivo lakše izlaziti na izborna nadmetanja u centralnim mjesnim zajednicama Banjaluke ili središnjim naseljima Bijeljine, pa mahati ostvarenim rezultatima, nego se spustiti u „osinje gnijezdo“, sa apsolutnom dominacijom političkih protivnika, bez obzira na posljedice. U opozicionom trouglu, očito, i dalje ne razumiju kakav značaj ima sama spremnost da „izađu na crtu“ vladajućem bloku u takvim sredinama.
Naravno, nije sporno da bi se izbori odvijali u znaku potpunog „Divljeg Zapada“. Takođe, malo ko u RS nema saznanja o naglašenoj kriminalizaciji čitavog ovog društvenog mikro-ambijenta, bilo zbog zakulisnih igara oko „Alumine“, bilo usljed pogranične, osjetljive pozicije tih lokacija u regionalnim šemama mafijaških klanova, a da se ne pominju zvorničke i bratunačke lokalne mreže sitnih i krupnijih interesa. Međutim, onaj ko nije spreman da krene sa pokušajima ozbiljnih promjena u RS upravo od takvih adresa, bez obzira na količinu neuspjeha na tom putu, treba da se mane sada već potpuno ogoljenog glumatanja opozicije u Srpskoj.
Nije blamaža biti ubjedljivo poražen u krajnje neravnopravnim utakmicama u Zvorniku i Bratuncu, ali jeste kompromitujući po opoziciju u RS pogled preko međuentitetske linije. Jer, 5. februara se održavaju i prijevremeni izbori za (grado)načelnike u Tuzli, Bihaću, Srebreniku i Vogošći, a u svim tim lokalnim zajednicama vlastite kandidate imaju i SDP i SDA, pa i niz manjih grupacija. Može se raspravljati o tome da li se te opcije suštinski razlikuju kada je riječ o bitnim pitanjima u BiH. Ipak, bar kvantitativni pluralizam nije sporan, dok je u Srpskoj čak i takva „disciplina“ na pragu izumiranja.
Pomalo je apsurdno, ali kakav-takav preokret biće moguć tek kad opozicionari preotmu nadimak „Gladni“, koji su odlazećem gradonačelniku Zvornika prilijepili „zlobnici“. Neposredan povod za ovu odrednicu uz Zorana Stevanovića bio je, naravno, njegov znameniti video, snimljen uoči Nove 2012. godine, kada je tokom pauze u TV studiju, misleći da su kamere isključene, objašnjavao da će danima podrigivati jer je odjednom „pojeo 25 sarmi“. Međutim, u slučaju opozicije u RS, bilo bi logično da ta kategorija podrazumijeva želju za izbornim pobjedama. A da bi se to desilo, za početak, ne bi bilo loše da učestvuju u utakmicama, jer u suprotnom neće nikad doći u priliku da stanu u kraj hroničnoj neregularnosti tih mečeva.
Ovako, opozicionarima u RS sve se izmiješalo. U 2023. ušli su bez elementarne svijesti da ne mogu da priušte sebi luksuz da ne budu „gladni“. Ako ni zbog čega drugog, bar zato što predstavljaju upravo onaj dio publike koji je uglavnom – sit svega.
