Već decenijama, dobar dio glasača u Republici Srpskoj negoduje zbog velikog broja parlamentarnih stranaka na prostoru između Novog Grada i Trebinja. Moglo bi se reći da im ne bi smetalo da RS dobije klasični dvopartijski sistem. Ukoliko se sagledaju preliminarne kandidatske liste za lokalne izbore u BiH, planirane za 6. oktobar, lako je steći utisak da su lideri napokon poslušali birače i odlučili da stanu u kraj fragmentaciji, bar u opštinskim i gradskim parlamentima.
Ipak, postoji ozbiljna nevolja sa takvim tokom, očitim nakon uvida u strukturu kandidata za (grado)načelnike vladajuće koalicije i opozicionog bloka. Jer, situacija u kojoj samo SNSD i SDS imaju predstavnike u trkama u većini lokalnih zajednica u RS uopšte nije spontana. U prvom slučaju, radi se o rastućoj pohlepi vodeće opcije vlasti, a u drugoj „tački dnevnog reda“ riječ je o sve naglašenijoj inertnosti manjih članica opozicionog kvarteta.
SNSD nikada nije bio galantan prema koalicionim partnerima, ali je u 2024. godini uskogrudost dostigla maksimum. Jer, u čak 64 lokalne zajednice u Republici Srpskoj stranka Milorada Dodika istakla je kandidate za (grado)načelnike, jasno dajući do znanja navodnim saveznicima da od njih očekuje bespogovornu podršku. Samo u jednoj opštini, i to minijaturnoj, u Kupresu – RS, nisu istakli svog favorita, prepuštajući Socijalističkoj partiji Petra Đokića da osvoji poziciju u mikro-sredini, gdje uopšte neće imati konkurente.
Daš im prst, hoće i ruku
Neskriveni pritisak SNSD-a na ostale aktere unutar vladajuće kolicije očito je imao efekta, ako se zna da četiri stranke – Ujedinjena Srpska, DEMOS, Narodna partija Srpske i SP – u zbiru imaju tek 13 kandidata za načelnike opština u čitavoj Srpskoj. „Najkomotnija“ je US, koja je sebi priuštila luksuz da se nadmeće sa SNSD-ovim pulenima u čak pet opština. U Istočnom Drvaru, takva ambicija može se pripisati zavičajnim konotacijama, povezanim sa postojbinom predsjednika stranke Nenada Stevandića, ali, nesumnjivo, i sa raspolaganjem prihodima od šumskog bogatstva. U Stanarima je interesni momenat takođe naglašen, samo što ulogu „zlatne koke“ imaju termoelektrana i rudnik.
Stevandićevi kadrovi, predvođeni direktorom Pošte Srpske i „prvim malinarom“ RS Miladinom Radovićem, potpuno su se raspojasali u Bratuncu, gdje lider US dopušta sebi da predstavnika SNSD-a Lazara Prodanovića naziva „Marfijevim i Šmitovim kandidatom“. Doduše, sličnu retoriku ne tako davno imala je i Sanja Vulić, ali, sa stanovišta „nezavisnih socijaldemokrata“, to nikada ne može biti isto, jer, dobro je poznato, još od rimskih vremena, da „Jupiteru i volu“ nisu dopušteni isti gestovi.
S druge strane, iako je SNSD dao Đokićevim socijalistima prst u Kupresu – RS, to im nije bilo dovoljno, već su poželjeli čitavu ruku, uključivši se u trke za načelničke pozicije u još tri opštine – Ugljeviku, Pelagićevu i, izgleda, veoma atraktivnim Stanarima. Paradoksalno je da za SP, baš kao i US, nije bilo javnih opomena od Dodikove stranke, mada je, naravno, hladna i prezriva reakcija najmanje što u SNSD-u može izazvati bilo kakvo istrčavanje njihovih partnera na ovaj teren. Međutim, NPS i DEMOS su sa samo dvije kandidature uspjeli inicirati izlive teške netrpeljivosti kod „starijeg brata“.
U prvom slučaju, Narodna partija Srpske Darka Banjca, sa kandidatima za načelnike u Kozarskoj Dubici i Palama, suočila se sa čudnovatim promjenama raspoloženja u vrhu SNSD-a. Prvo im je Dubica, voljom Milorada Dodika, dodijeljena kao neupitni feud, po cijenu raskola u lokalnom odboru Saveza nezavisnih socijaldemokrata. Taman kad su se razbaškarili, uvjereni u dugoročni karakter takvog poklona, Darko Banjac i njegovi ortaci naišli su na neočekivanu želju SNSD-a da ponovo uspostavi potpunu kontrolu nad opštinom, opet uz blagoslov vodeće familije u partiji i Republici. I to sve uz nimalo birane riječi u kampanji, mada je, ne tako davno, Banjac iz Banjaluke, odnosno Laktaša, bio tetošen kao „zdrava snaga“ sa neograničenim rokom trajanja.
Grešnik, otpadnik, vernik
NPS sa DEMOS-om dijeli isti, gotovo zanemarljiv broj kandidata – dva u cijeloj RS. Ipak, novo iskustvo stranke Nedeljka Čubrilovića ima izvjesne specifičnosti, jer zbog kandidature u Palama ova opcija prolazi kroz pravu harangu sa potpisom SNSD-a. Naravno, iza oficijelnog nadmetanja Damjana Škipine i Dejana Kojića nazire se realni duel Nedeljko Elek – Aco Stanišić. Intenzitet burne reakcije u Dodikovoj partiji, makar bio motivisan tokovima novca koji se slijevaju kroz „šljivike i livade“ Jahorine, očito je bio iznenađujući i za političkog „starog lisca“ kakav je Čubrilović. Do te mjere, da se nije usudio da se na bilo koji način pokuša „opravdati“, pa čak ni kontrirati, a bilo je i momenata kada je i to znao da učini, mada na „ezopovski“ način, razumljiv tek adresama kojim su te kamuflirane poruke bile upućene.
Ove četiri grupacije, kvartet US – DEMOS – NPS – SP, sa stanovišta vrha SNSD-a trenutno imaju status „grešnika“, ukoliko se upotrebi terminologija iz trilogije „Vreme zla“ Dobrice Ćosića. Istim tragom, za DNS Nenada Nešića i SPS Gorana Selaka može se reći da su raniji „otpadnici“ sada postali „vernici“. Na stranu činjenica da je njihov jednokratni „disidentski staž“, bez dileme, bio fingiran. Iako ih to što su imali kratak period pojavljivanja na opozicionim skupovima, „po zadatku“, nije obavezivalo da krajem 2024. godine idu u drugu krajnost, oni su se ipak pokazali kao „veći katolici od pape“. Jer, na predstojeće lokalne izbore izlaze, doslovno, bez kandidata za (grado)načelnike, tako da su jedine stranke iz vladajućeg bloka kvalifikovane da dobiju „plaketu“ za apsolutni lojalnost.
Za opskurnu Republičku stranku Srpske još nije smišljena adekvatna klasifikacija, jer njeno pozicioniranje izmiče svim politikološkim, sociološkim i psihološkim zakonitostima. A ako su već literarni parametri u opticaju, osnivač ove partije Slaven Ristić, zbog ogoljenog interesnog pristupa, ponajprije bi se prepoznao u naslovu ostvarenja drugog Ćosića, Bore, autora „Uloge moje porodice u svjetskoj revoluciji“. Pri tome, lišen je bilo kakvog smisla za cinizam, sarkazam ili ironiju, čime obiluje ova živopisna knjiga.
Za Ristića, nema ničeg nekonvencionalnog, niti komičnog u činjenici da u NSRS sjedi u klubu SNSD-a, a da je u Bijeljini glasno odbacivao stvarne ili navodne pritiske lokalnih kadrova Milorada Dodika da ne kandiduje svog čovjeka za gradonačelnika. To mu nije bilo dovoljno, pa je istakao još tri pulena sa takvom ambicijom, jer RSS ima kandidate za (grado)načelnike i u Prijedoru, Oštroj Luci i Ugljeviku. Bez obzira na pripadnost „perolakoj“ kategoriji, u smislu mogućih izbornih dometa, iz ovih egzibicija se jedino može razabrati Ristićeva namjera da 6. oktobra 2024. odigra istu ulogu kao Nešić i Selak prije dvije sezone. Vrlo pretenciozna zamisao, ako se uzme u obzir realan kapacitet RSS.
Ukoliko se „podvuče crta“ ispod svih stremljenja u vladajućem bloku, jasno je da SNSD, više nego ikada, diktira tempo, dok je ostalim partijama u koaliciji, a trenutno ih ima osam (US, DNS, DEMOS, NPS, SP, SPS, RSS, kao i NDP Bojana Šapurića, jedva vrijedan pomena), definitivno „duša u nosu“, pa im jedino preostaje da se pokušaju izboriti da uopšte ostanu na površini ove bare.
„Banana“ za klinca
SNSD djeluje 28 godina, budući da je osnovan kao stranka 10. marta 1996, a nakon spajanja sa DSP-om Nebojše Radmanovića transformisan u „savez“ 2002. Bilo bi logično da se u tako dugom periodu svaka politička struktura razvija, da njen vrh postaje zreliji i tolerantniji, ne samo prema rivalima, već i kada je riječ o partnerima. Međutim, dešava se potpuno suprotan proces. Odavno je poznato da konkurente iz opozicije tretiraju kao „neprijatelje“ i „izdajnike“, ali je relativno nov gard u kojem nemaju ni minimuma povjerenja u koalicione partnere, pa uoči predstojećih lokalnih izbora, sa stanovišta SNSD-a, gotovo svi njihovi navodni „drugari“ imaju reputaciju „podlaca sklonih zabadanju noža u leđa“.
Iako je teško za povjerovati, ispada da je saldo tzv. pluralizma u RS, nakon tri decenije, takav da ključni akteri glavne vladajuće partije intenzivno rade na kreiranju formalno višestranačkog, ali suštinski jednopartijskog sistema. I to znatno rigidnijeg od modela iz SFRJ, jer je tada bila moguća kakva-takva distanca od glavnog ideološkog toka, bar u umjetnosti ili društvenim naukama, ponekad i u medijima. U Srpskoj pod vlašću oca i sina, bez Svetog duha, „duhovna nadgradnja“ je irelevantna kategorija, a unutar „materijalne baze“, sastavljene od političkih stranaka, biće mjesta samo za jednu partiju.
Optimalni vizuelni identitet za takav „odnos snaga“ može se pronaći u matici Srbiji. Na video-snimku iz 2019. godine, tamošnji gospodar Aleksandar Vučić je, prilikom otvaranja novog sportskog terena, igrajući basket sa dječakom od devet godina u okolini Požarevca, djetetu „lupio bananu“. Ne postoji prizor koji preciznije tumači aktuelni odnos SNSD-a sa partnerima u vladajućoj koaliciji. Mogućnosti digitalne tehnologije danas su više nego dovoljne da se u ulozi predsjednika Srbije, za potrebe proizvodnje predizbornih bilborda u RS, nađu Milorad ili Igor Dodik, dok bi se u roli klinca suočenog sa nadmoćnim i nemilosrdnim takmacem smjenjivali Nenad Stevandić, Nedeljko Čubrilović, Darko Banjac, Nenad Nešić, Goran Selak i Petar Đokić, eventualno i Slaven Ristić i Bojan Šapurić.
U opozicionim redovima u Srpskoj, situacija je takođe bizarna, samo na drugačiji način. Jer, SDS ima više od 40 kandidata za (grado)načelnike, dok preostale tri opcije – PDP, Narodni front i Lista za pravdu i red – u zbiru imaju samo 19 kandidata. Od toga, iz Narodnog fronta dolazi osam, iz LPR četiri, te iz PDP-a sedam kandidata.
Fascinantno je da je SDS preuzeo na svoja nejaka pleća veći dio ovog posla, iako je bio suočen sa krupnim preprekama, te gotovo onemogućen da izađe na izbore zbog famoznih američkih sankcija i problema sa računom u banci. Na kraju je, uz korekciju imena i dopunsku odrednicu „Volja naroda“, ipak pronađen modalitet za nastup. Ali, jasno je da partija na čijem je čelu Milan Miličević više ni izbliza nema snagu kakvu je imala u proteklim decenijama. Međutim, čak i takav SDS, ozbiljno ruiniran, jedini u opoziciji ima dovoljno očuvanu infrastrukturu da uopšte može da istakne kandidate za (grado)načelnike u dvije trećine opština u Srpskoj.
Sadizam i mazohizam
Naravno, veći segment tih predstavnika SDS-a ulazi u trke za funkcije bez ozbiljnih šansi, ali je, u svakom slučaju, riječ o entuzijazmu koji zaslužuje respekt. Ostale opozicione stranke jesu često glasnije od SDS-a, ali, u prelomnim situacijama, a izbori su jedna od njih, ispostavlja se da te visoke frekvencije nisu praćene adekvatnim trudom uloženim u izgradnju organizacija spremnih za ozbiljnije poduhvate. Djelimično, to je posljedica i ograničenih finansijskih sredstava, jer kandidature za (grado)načelnike ipak koštaju, a opozicioni post, koji u RS podrazumijeva i izostanak šansi partijskim funkcionerima da se oprobaju u „malim tajnama velikih majstora“ kada je riječ o javnim resursima, za ovu grupu stranaka sada je već (pre)dug.
Biće da je ipak riječ o svojevrsnom „ziheraštvu“, u kojem su PDP, pa i NF, u suštini, fokusirani na Banjaluku, a za ostale lokalne zajednice vrijedi logika „šta nam bog da“. Slična je situacija i sa LPR, budući da su se u protekle dvije godine pokazali prilično nezainteresovanim za mogućnost da poentiraju na osnovu više nego solidnog broja glasova na posljednjim opštim izborima širom RS, prije svega u Krajini. Umjesto toga, nastavili su da funkcionišu prvenstveno kao regionalna stranka istočne Hercegovine, u čemu nema ničeg lošeg, ali je prilično deprimirajuće kada opcija sa nesumnjivim potencijalom za rast propusti većinu političkih vozova u koje je mogla uskočiti.
U takvom spletu okolnosti, nije ni čudo što se lider SNSD-a razmeće tvrdnjama da će na izborima za (grado)načelnike njegova stranka pobijediti u Banjaluci, Tesliću i Bijeljini, te da ima i „dobru situaciju“ u Istočnoj Ilidži. Uopšte nije isključeno da će Dodik biti, kroz prizmu vlastitih interesa, dobar prognozer u prva dva slučaju. U Banjaluci, takav scenario se nazire zahvaljujući podjeli ranijeg glasačkog tijela opozicije na dvije „struje“, pri čemu je, za definitivni rasplet, nebitno to što je jedan segment birača neupućen u razmjere „simbioze“. U Tesliću se ka tom cilju, bukvalno, ide „na mišiće“, uz mobilizaciju svih rasploživih snaga i sredstava, kako bi se, kao svojevrsni „statusni simbol“, u famoznu „porodicu SNSD-a“ vratila i matična opština predsjednika vodeće opozicione stranke.
Sa približavanjem Drini, situacija već dobija prekogranične konotacije. Koalicioni partneri SNSD-a u RS ne moraju da budu pogođeni činjenicom da „stožerna“ partija vladajuće koalicije na njihove komplimente reaguje uvredama. Jer, SNSD to čini čak i sa Srpskom naprednom strankom Aleksandra Vučića, neprikosnovenom u Srbiji. Evo, recimo, na skupu u Bijeljini pojavi se izvjesna Livija Pavičević, državni sekretar u Vladi Srbije, i pred aktuelnim gradonačelnikom Ljubišom Petrovićem u publici hladno poruči da bi idući put voljela da na njegovom mjestu vidi Mikajla Lazića, kandidata SNSD-a. Gotovo istovremeno, aktivira se „nenavođena raketa“ SNSD-a Marinko Umičević, pa u nesputanom naletu lupetanja i vječne gladi za novcem, iskoristi bezazlen povod poput rukometnog turnira i Loznicu nazove „vukojebinom“.
Dakle, mozaik je sklopljen – ako ni najvećoj partiji Balkana, naprednjacima iz Srbije, ne smeta da budu mazohisti u odnosu u kojem SNSD demonstrira sadizam, zašto bi, zbog podređenog položaja u istoj relaciji, gunđale daleko „sitnije ribe“, kao što su US, DEMOS, NPS, SP, DNS i SPS, pokušavajući da izbjegnu neumitno iščezavanje?
