Na javnoj sceni Republike Srpske, pogrešni ljudi veoma često zagovaraju pogrešne stvari. Znatno rijeđe, pravi ljudi insistiraju na pogrešnim ciljevima. Nisu česte ni situacije u kojima pogrešni ljudi brane ispravna zapažanja.
Međutim, upravo ova treća opcija bila je na „dnevnom redu“ nakon posljednjih parlamentarnih i ostalih izbora u Srbiji, 17. decembra. Jer, predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik „pogodio“ je kada je iznio tvrdnju da glasači iz RS nisu bili odlučujući faktor u prekodrinskom izjašnjavanju. Sve drugo, lider SNSD-a je promašio. Sasvim dovoljno da se okarakteriše kao pogrešan čovjek koji je branio ispravnu stvar.
Zbog čega je on pogrešan čovjek? Prije svega, zato što nikako ne odustaje od nastojanja da arbitrira u političkim procesima u Srbiji. U prepoznatljivom stilu, takvu ambiciju uvijek začini dozom „seirenja“, kada se ispostavi da je njegov favorit pobijedio na izborima u matici.
“Fantastičan je osjećaj biti dio većinske Srbije, a ta većinska Srbija je okupljena oko Aleksandra Vučića“, rekao je Dodik u završnici 2023. godine.
Naravno, nije uvijek bilo tako, jer je, uoči dolaska na vlast, jednog od Vučićevih političkih mentora, Tomislava Nikolića, a indirektno i sada „omiljenog“ Aleksandra i čitavu ekipu koja je iz radikala preplivala u naprednjake, nazvao „pobačajem“. Od same odrednice, vrlo tipične za vokabular kakav inače koristi, važnija je spoznaja o kontinuitetu, o potrebi, dužoj od decenije, da javno „pametuje“ o tome ko treba da dobije najviše glasova u Srbiji.
Ovakav afinitet nema ideološki predznak, bar ne sa dužim rokom trajanja, jer nikada nije bio usmjeren prema osobama van trenutnih centara moći u Beogradu.
“I ovdje u Srpskoj i u Srbiji komotno se može razviti jedna politička kategorija, a to je trajna opozicija. Jer i ova naša i ona u Srbiji su trajne opozicije, nikad neće doći na vlast”, poručio je Dodik na pragu Nove 2024. godine, u dobro poznatom tonu naslađivanja, jasno dajući do znanja da nikada u politici nije preferirao „luzere“, bez perspektive skorog dolaska u fotelje i kabinete.
Neupitna statistika
Zbog čega je stvar ispravna? Zato što Dodik i njegovo okruženje zaista ne griješe kada iznose argumentaciju da je broj birača iz Republike Srpske na posljednjem izjašnjavanju građana za skupštine Srbije, Vojvodine i Beograda bio takav i toliki da nije mogao ozbiljno i presudno uticati na rasplet na bilo kojem nivou sa druge strane Drine.
Prema podacima koje je iznio Dodik, u Republici Srpskoj ima ukupno 35.000 ljudi sa pravom glasa u Srbiji, od čega 14.000 po osnovu nekretnina ili sličnih kategorija.
“Od tih 14.000, otišlo je da glasa ne više od 9.000 na lokalnim i opštim izborima, i to u čitavoj Srbiji. Po nekim proračunima, ne više od 3.000 je glasalo u Beogradu”, rekao je Dodik, iznoseći jednu od rijetkih neupitnih statistika sa njegovim „potpisom“.
Donekle je različita projekcija koju je iznio Centar za društveno-politička istraživanja Republike Srpske. CDPI je javna ustanova čiji je osnivač Vlada RS, a za nadzor nad radom tog tijela zaduženo je Ministarstvo za naučno-tehnološki razvoj i visoko obrazovanje.
“Prema podacima Komesarijata za izbjeglice i migracije Republike Srbije, zaključno s 2022. godinom, 179.302 građanina BiH imaju dvojno državljanstvo Srbije i BiH”, naveli su iz CDPI.
Oni su podsjetili da, prema Izbornom zakonu Srbije, na tamošnjim izborima mogu da glasaju samo osobe sa prijavljenim prebivalištem. Dakle, nije dovoljno državljanstvo i pasoš, već je neophodna i lična karta iz Srbije.
“Blizu 20.000 građana Srpske ima lična dokumenta i prebivalište u Srbiji”, saopštio je CDPI.
U ovom centru su konstatovali da je, od tolikog broja, na prostoru BiH i Srpske za izbore u Srbiji bilo predviđeno 19 biračkih mjesta sa ukupno 13.274 prijavljena birača, od kojih je glasalo 11.312 osoba.
“Svi ti podaci pokazuju da je manje od 7.000 birača iz Srpske ostalo neprijavljeno za glasanje na biračkim mjestima u BiH i da su kao takvi mogli potencijalno da glasaju u gradovima širom Srbije, u zavisnosti od toga gdje imaju prijavljeno prebivalište”, zaključuje CDPI.
U završnici njihovih opservacija, navodi se da je, čak i pod pretpostavkom da je na izbore izašlo svih skoro 7.000 osoba sa prebivalištem u Beogradu, te da su glasali za jednu političku opciju, riječ o 0,18 odsto glasova na republičkom nivou, odnosno 0,8 procenata na nivou grada Beograda.
Znači, cifre u ova dva tumačenja nisu identične, jer se smjerovi objašnjenja razlikuju u nijansama, ali je poenta ista, budući da nije bilo načina da realno postojeća grupacija glasača iz Republike Srpske ozbiljno utiče na konačan rezultat na postizbornom semaforu u Srbiji. Osim statistike i tabela, i princip očiglednosti nije za odbacivanje, jer je nemoguće da kretanje znatno većeg broja hipotetičkih birača, uglavnom iz istočnog dijela RS, ostane neprimijećeno s obe strane Drine. A osim nekoliko pseudo-anegdotskih momenata iz Beograda, sa naglaskom na okupljalište u famoznoj „Areni“, nije bilo nikakvih svjedočenja o masovnom jednodnevnom transportu.
Teorija i praksa
I tu se završava nesporni segment Dodikovog pogleda na ovu situaciju. Sve ostalo bilo je, najblaže rečeno, diskutabilno. Posebno ako se zna da je, u prvim reakcijama nakon izbora u Srbiji, Dodik bio krajnje kontradiktoran u odnosu na kasniji, racionalni dio vlastitih tvrdnji.
“Kako bismo spriječili da na vlast u Srbiji dođu antisrpski poltroni, taj broj mora biti daleko veći, jer je jaka i stabilna Srbija interes naroda u Republici Srpskoj”, naveo je predsjednik RS, izražavajući žaljenje što se nije radilo o kvantitetu koji je zaista mogao da „prelomi“ izborni dan u Srbiji i Beogradu.
Na stranu činjenica da Dodik odavno, sa nagalskom na domaći teren Republike Srpske, izuzetno olako dijeli slične etikete „antisrpstva“, „izdaje“ i sličnih sadržaja, ne shvatajući da je, čak i kad ima osnova za zapitanost te vrste, riječ o svojevrsnim „negativnim komplimentima“, koje treba zaslužiti, ma koliko bio naopak način da se to postigne.
Međutim, iako je situacija sa liderom SNSD-a, u ovom domenu, gotovo beznadežna, fokus bi morao biti na etičkom, a ne na pravnom aspektu čitave priče. Ako se kompletna okolnost sagleda sa stanovišta elementarnog unutarnacionalnog fer-pleja, bilo bi optimalno da na posljednjim izborima u Srbiji nije glasao doslovno niko iz RS. Nema ničeg spornog ni u dvojnom državljanstvu, ni u pravu glasa koje proizlazi iz takvog statusa, ali je, naprosto, u pitanju dar koji ne treba koristiti, jer je daleko bolje da ostane u sferi teorije, nego prakse. Sve suprotno od toga je nepotrebni povod za zlu krv između sunarodnika u Srbiji i Srpskoj. Nesrazmjeran je bilo čiji sitni politički ćar – Vučićev, Dodikov ili nekog trećeg, u odnosu na štetu od makar i jednokratnog otvaranja ove Pandorine kutije.
Tajna broja 40.000
Nije na odmet razmotriti i kako su određeni krugovi u Beogradu – kada su „zakotrljali“ sagu o tome da je Vučić, navodno, pobijedio u Srbiji i Beogradu baš zahvaljujući masovnoj registraciji glasača iz RS na beogradskim adresama – došli do famoznog broja od 40.000 takvih birača iz Srpske.
Objašnjenje nije naročito komplikovano – kada su saopšteni preliminarni rezultati, bilo je jesno da je na republičkom nivou prednost koalicije oko SNS-a nad vodećim opozicionim blokom „Srbija protiv nasilja“ dvostruka. Jer, Vučićeva lista imala je 1.779.218, a Đilasov konglomerat 902.664 glasova. U procentima, to je bilo 48:24. Dakle, bez obzira na navode o neregularnostima, bile one stvarne ili ne, nema magije kojom bi se takva razlika mogla neutralisati.
Zbog toga je sva pažnja bila preusmjerena na Beograd, jer se tu već moglo igrati na emocije pristalica poražene strane. U glavnom gradu Srbije, koalicija Aleksandra Vučića imala je, zvanično, 366.095, a „Srbija protiv nasilja“ 325.115 glasova. Dakle, razlika je iznosila 40.980 glasova, pa su se vispreni „spin majstori“, bliski ovoj drugoj grupaciji, dosjetili da bi bijes simpatizera najlakše mogli da pokrenu tako što će ga kanalisati ka „prekodrinskoj braći“, navodno pristigloj tačno u onolikom broju koji je bio neophodan da SNS dostigne simboličku, mada, naravno, zbog izbornog sistema, ne i presudnu prednost od bar jednog individualnog glasa.
Takav rezon, svakako, predstavlja niskost, jer je i običnim smrtnicima iz Srbije i Srpske jasno da, bez obzira na ipak dominantnu, obostranu blagonaklonost unutar istog naroda u dvije zemlje, odavno postoje i manjinski, ali nezanemarljivi segmenti u oba dijela nacije, spremni da iskoriste svaki povod za konfrontaciju i „padanje u vatru“. Nema dileme da je gadno posmatrati kada se aktivira ovakav mehanizam, pri čemu nije alibi ni to što je u pozadini imao mizerni „pragmatizam“ i najcrnji makijavelizam, a ne, kako bi se „na prvu“ dalo zaključiti, notorni autošovinizam.
Više od nule
Uoči posljednjih izbora i nakon njih, neskrivenu odbojnost prema Republici Srpskoj i favorizovanje Sarajeva u relacijama unutar BiH, pokazivali su jedino čelnici koalicije „Srbija na Zapadu“, uglavnom nastale na ruševinama nekadašnjeg LDP-a, koja je na kraju ostala daleko ispod cenzusa na svim nivoima. Što se tiče „mejnstrim“ liste za birače tzv. građanske orijentacije, u vrhu „Srbije protiv nasilja“ zaista postoje osobe koje su ranije imale nedobronamjerne istupe prema Republici Srpskoj generalno, nezavisno od toga ko je u njoj vlast, a ko opozicija.
Ipak, u posljednjoj kampanji SPN, gotovo stoporocentno, RS uopšte nije bila u opticaju. To bi se, ako se čaša smatra polupraznom, moglo označiti kao ravnodušnost, a ukoliko se tretira kao polupuna, onda kao neutralnost. Ni jedno, ni drugo svakako nije povod za aplauze u Srpskoj, ali ne bi trebalo biti ni razlog za histeriju, sve dok iz ovog bloka nema vidljivih „đonova“, uvredljivih i za nemali broj građana RS nesklonih da slijede političare vlasti i opozicije sa neskrivenim provučićevskim gestovima.
A „udarci ispod pojasa“ su počeli da stižu tek kada je iz RS „nabačena lopta na volej“ takvom atavizmu. Znači, onog momenta kada su se u sve uključili egzibicionisti koji inače žive u Srpskoj, ali imaju besmislenu potrebu da odlučuju o lokalnoj vlasti u Beogradu. Nije presudno to što ovaj broj nije ni blizu bizarnoj „koti“ od 40.000 glasova, dovoljno je to što je, na nesreću, veći od nule, jer je čak i to dovoljno za višednevnu razmjenu degutantnih „žaoka“ iz oba smjera.
Istina, kanonada se znatno više odvijala na društvenim mrežama, u osvrtima (polu)anonimusa, te u medijskom izvještavanju, nego kroz izjave političara. Ipak, bilo ih je u dovoljnoj mjeri da, nakon svega, dobronamjernim posmatračima u RS i Srbiji ostane gorak okus u ustima od čitave kavge. A ona je mogla da se izbjegne da su plitkoumni agitatori i patološki ljubitelji publiciteta iz sfere politike, kao i mizerni poslušnici među glasačima-putnicima, naprosto, držali jezik za zubima ili ostali kod kuće.
Sve to, naravno, ne podrazumijeva odsustvo stava u RS o stranačkim tokovima u Srbiji, uključujući i izborne rezultate. Ali, ne predstavlja poseban kolektivni napor ukoliko se sva ova opredjeljenja zadrže u domenu privatnosti, najbolje konstantno, a ako to nije moguće, onda bar za vrijeme par sedmica predizborne kampanje u Srbiji, a naročito u samom izbornom danu.
(Ne)naučene lekcije
U svakom slučaju, nakon žalosnog poduhvata, u kojem su se obe suprotstavljene strane utrkivale u štetočinstvu, ostalo je saznanje u kojem pravcu će se u narednim godinama širiti većina pokušaja izbornih manipulacija, ne samo u RS i Srbiji, već u čitavom regionu. Očito, skoro sve „tradicionalne“ tehnike, od „bugarskih vozova“ do prepravljanja zapisnika, uglavnom su prevaziđene. Sada su kreatori tih anomalija koncentrisani na pomjeranje desetina hiljada sopstvenih građana iz njihovih redovnih baza na nova, jednokratna prebivališta.
S tim da je, nema dileme, više od 90 odsto takvih, 17. decembra, u Beograd stiglo iz centralne Srbije ili Vojvodine, a ne iz RS. Svako sa elementarnim zdravim razumom mogao je da to vidi i shvati još i prije izbornog dana, naročito onog momenta kada je aktuelna vlast pribjegla, u prvi mah, neobičnom rješenju – da u približno polovini gradova i opština u Srbiji raspiše lokalne izbore, a da u ostatku samouprava to ne učini. Jasno je da je ovo učinjeno da bi aktivisti SNS-a iz druge polovine lokalnih zajednica bili slobodni tog dana, kako bi mogli da se posvete izletu u prestonicu i glasačkom turizmu.
Za to vrijeme, u Republici Srpskoj, svakako, neće uslijediti doba naučenih lekcija. Neće biti „prosvijetljenih“ koji su shvatili da su javna oglašavanja povodom izbora u Srbiji, ali i tajna putovanja do beogradske „Arene“, apsolutno pogrešne opcije. Teško da će bilo ko među akterima ove štete dokučiti da uopšte nije suština u personama, o tome da li je Đilas u opoziciji, a Vučić na vlasti, ili obrnuto, već u principu, sa imperativom da bude na snazi i kada bi glavni likovi ove relacije bili, recimo, dva Jovanovića, Miloš i Čedomir, potpuno je svejedno.
Mada je bilo nategnutih pokušaja da se to „dokaže“, situacija sa veselim „putnicima-namjernicima“ preko Drine do sada nije imala šire međunacionalne implikacije u BiH. Jer, izborna odmjeravanja u Srebrenici, tokom kojih je „trenirana“ disciplina dovođenja birača iz drugih krajeva, odvijala su se na nevelikom uzorku, mada se ne može potcijeniti krupno simboličko značenje ove lokacije i za bošnjački i za srpski blok. Ipak, svoditi „krivicu“ na jednu stranu etničke vage je deplasirano, o čemu bi imali više da kažu Novopazarac Muamer Zukorlić, da je živ, kao i veoma vitalna, naturalizovana Sarajka Duška Jurišić.
Risto iz Foče
Da je problem prevashodno srpski, pokazuju duboki istorijski korijeni, što se može ilustrovati i aktuelnim podsjećanjima da je Nikola Pašić prije više od 100 godina radio isto. Ovaj mag nacionalne politike je, bilježi štampa nakon balkanskih ratova, bez problema dopuštao svojim pulenima da poboljšaju „krvnu sliku“ Radikalne stranke u tada tek pripojenim oblastima na jugu, od Kosova do Makedonije, neskrivenim, ležernim prevozom glasača iz naselja gdje ih ima u izobilju na jednokratne adrese „tamo gdje treba“.
Sav ovaj „bluz mutne vode“ u RS tokom 2024. godine, kao i narednim sezonama, sigurno neće dobiti obnuti predznak, jer su se „prijetnje“ iz Srbije da će organizovati masovne pohode na izbore u Srpsku čule i ranije, pa nikad nisu postale bilo šta više od pukog štosa.
Obesmišljavanje čitave procedure sa prebivalištima i adresama sada bi moglo da se nastavi u koordinatama same RS, i to tako što će se Dodik, na primjer, preregistrovati kao glasač iz matičnih Laktaša u odavno neizvjesnu Banjaluku, kako bi pomogao Vladi Đajiću. S druge strane, Jelena Trivić, suočena sa velikom gužvom u predstojećoj trci za prvog čovjeka grada pored Vrbasa, volšebno bi mogla da se prisjeti postojbine svojih roditelja, Kotor Varoša.
Ali, to bar neće pružati povod inače respektabilnim figurama, poput poznatog pisca iz matice Siniše Kovačevića, da se iz sremske baze, ali uz beogradsku samooidentifikaciju – bez obzira na suprugu, znamenitu glumicu Ljiljanu Blagojević, rodom iz Semberije – naruga prekodrinskim Srbima kroz generalizaciju u vidu karikaturalnog „Riste iz Foče“.
Dodik i Trivićeva, kao predvodnici vladajućeg i opozicionog „paketa pomoći“ iz RS za Vučića, učiniće sve da se greška ne ponovi. Otuda i njihova glasačka preregistracija unutar Srpske, mjerena u nekoliko desetina, a ne stotina kilometara. Jer, većina ovdašnjih drevnih mudrosti nastala je još u osmansko doba, uključujući i onu koja će najpreciznije objasniti „lukave“ buduće promjene prebivališta: „Da se Vlasi ne s(j)ete“.
