Brojne opštine u Bosni i Hercegovini, naravno, one najmanje i najnerazvijenije, od kraja rata naovamo nikada nisu uspjele da osnuju centre za socijalni rad i obezbjede osnovnu infrastrukturu potrebnu za zbrinjavanje žrtava porodičnog nasilja i beskućnika.
Ovo je razlog zbog kojeg su žrtve nasilja i drugi građani koji se nalaze u stanju socijalne potrebe, prinuđeni da pomoć i osnovna prava traže u nevladinim organizacijama i susjednim zajednicama, udaljenim često i po nekoliko desetina kilometara.
U opštinama poput Grahova, Drvara, Istočnog Mostara, Kupresa, Petrovca i mnogih drugih, socijalna zaštita je, najblaže rečeno, u povojima, svedena na pojedince zaposlene u opštinama, ali bez stvarnih mogućnosti da pomognu onima koji se nađu u stanju potrebe.
Višedecenijsko zapuštanje elementarne zaštite najugroženijih osoba u ovim krajevima eskaliralo je u vrijeme pandemije i zatvaranja građana u kuće, kada je došlo do eksplozije porodičnog nasilja i drastičnog uvećanja broja osoba koje su prinuđene da traže institucionalnu pomoć i smještaj.
Sve to na koži su osjetili zaposleni i volonteri u Udruženju građanki “Grahovo” koje je u ovom dijelu BiH kao nevladina organizacija gotovo preuzelo posao socijalnog staranja na sebe, prihvatajući u svoje prostorije žrtve nasilja, brigom o starijim i bolesnim sugrađanima, te organizujući dnevni centar za djecu.
Predsjednica pomenutog udruženja Danka Zelić da je tako od kada su se, prije više od dvije decenije, žene okupile oko ovog udruženja i počele da rade za svoju zajednicu. Sve je počelo kao volontersko okupljanje povratnica, da bi se danas pretvorilo i u nevladinu službu koja obavlja posao za koji bi trebalo da su zadužene lokalna zajednica i država, koje u tome učestvuju samo toliko da štićenike usmjere prema njima.
Obećavali pa iznevjerili
“Svako ko je dolazio na vlast obećavao je pomoć, ali nije ništa ispunio. Tako je bilo i pred ove izbore. Bilo je obećanja čak i da ćemo imati neki zajednički centar, Grahovo, Petrovac i Drvar, ali nikad ništa. Koliko je problematično nepostojanje takve institucije, vidjeli smo u koroni kada je osim epidemije, eskaliralo i nasilje u porodici. Ni sada nije puno bolje. Za šest mjeseci kod nas je boravilo 25 žena žrtava porodičnog nasilja. Do korone smo zapošljavali po jednog pravnika i psihologa koji su dolazili jednom do dva puta sedmično, a onda smo zaposlili dva pravnika, jednog ljekara i dva psihologa koji su tu svaki dan. Toliko je toga bilo. Jedna organizacija smještena u malom Grahovu sada zapošljava 12 ljudi koji zamjenjuju takoreći centar za socijalni rad”, kaže Zelić.
Priča da su imali mnogo problema u radu, posebno sa službama koje ne rade svoj posao kako treba, ne dolaze na vrijeme, prolongiraju i nastoje da izbjegnu svoj posao do zastare, kada se radi o žrtvama porodičnog nasilja. Zbog toga su u svojoj organizaciji posebno otvorili savjetovalište za žene i dodatno zaposlili psihologa i pedagoga.
“Paralelno sa nasiljem u porodici eskaliralo je i nasilje u školama među djecom. Imamo i centar za djecu već 13 godina u koji dolaze djeca koja dolaze iz problematičnih porodica. Međutim, odjednom smo se našli pod ogromnim pritiskom, jer ljudima treba pomoć i svi idu kod nas. Tolike su potrebe ove male opštine koja nema centar za socijalni rad”, kaže Zelić.
Objašnjava da postoje ozbiljni problemi u funkcionisanju prihvatanja žrtava nasilja u njihov centar, zato što je potrebna nečija saglasnost za smještaj žene ili djeteta u sigurnu kuću, jer su oni ipak nevladina organizacija. Na sve to, treba posebno istaći i pitanje finansiranja koje država efikasno zaobilazi, praveći se da to nije njen problem.
Socijalna pomoć za neke je bacanje para
“Veliki problem je što se na socijali rad u malim opštinama često gleda kao na bacanje para. Sa maksimalno 200.000 maraka godišnje bi se problem počeo rješavati, ali nikad da se krene tim putem. Bilo je početkom ove godine opet neke priče o tome, ali su interne razmirice i izborna godina napravili pometnju i totalnu blokadu”, kaže Zelić.
Dodaje da je još gore u Drvaru koje doslovno nema nikakvu infrastrukturu za žrtve nasilja i osobe pogođene socijalnim slučajem. Zbog toga žrtve nasilja iz ove opštine, ali i iz Glamoča, utočište traže kod njih.
“Mi smo se zahvaljujući sredstvima iz projekata i donatorima proširili, nama dolaze žene i iz Drvara i Glamoča. Ima ih više nego iz Grahova. Sve se to pokriva sredstvima iz projekata, a svako od nas radi na više njih”, kaže Zelić i dodaje da im je opština obećala pomoć prošle godine od 5.000 maraka za nabavku peleta, ali da je uplaćeno samo 2.500 KM, jer je “zima bila topla”.
Ovo je samo jedan primjer kako se građani sami snalaze jer država i njene opštine nisu u stanju da se izbore sa obezbjeđivanjem elementarnih ljudskih prava, kakvo je pravo na socijalnu zaštitu.
Podaci govore da centar za socijalni rad nema 11 opština u Republici Srpskoj, a u FBiH ih nema 15. Kako su nam rekli u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite RS, sve opštine imaju u svom sastavu službe za ovu namjenu, a samo jedna od njih Istočni Mostar, nema nikakvu službu ovog tipa.
“Postoje službe socijalne i dječije zaštite unutar opština koje obavljaju poslove centara za socijalni rad, a samo Istočni Mostar nema ni centar ni službu, pa njihove poslove obavlja Centar za socijalni rad Nevesinje”, objasnili su u Ministarstvu zdravlja.
Inače Istočni Mostar i Nevesinje udaljeni su oko 37 kilometara. Centar za socijalni rad nemaju ni Rudo, Istočni Stari Grad, Ravno, Šekovići i druge.
Nepostojanje centara za socijalni rad, smatraju stručnjaci može značajno diskriminisati građane, posebno marginalizovane grupe zato što im ova situacija ograničava podršku i unosi strah od bezizlaznog položaja u kojem se nađu i ne vide izlaz niti dobijaju kakvu takvu pomoć.
Nepostojanje službi povećava socijalnu bijedu
To je posebno izraženo kod ranjivih grupa kao što su osobe s invaliditetom, starije osobe i porodice u stanju potrebe. Osobe iz marginalizovanih zajednica suočavaju se s dodatnim preprekama pri pristupu socijalnim uslugama, ne dobijaju informacije o svojim pravima i dostupnim uslugama, što dodatno otežava situaciju.
Takođe, nedostatak specijalizovanih socijalnih usluga može dovesti do povećanja siromaštva i socijalne napetosti i to zbog nepostojanja psihološke pomoći.
Sve ovo ukazuje na hitnu potrebu za jačanjem sistema socijalne zaštite kroz osnivanje i podršku centrima za socijalni rad kako bi se osiguralo da svi građani imaju pristup potrebnim uslugama.
Advokat Din Tešić kaže da se vrijednost civilizovanog društva ogleda prvenstveno u načinu kako je zbrinulo svoje ugrožene članove.
“Nemalo iskustvo u sudnicama mi daje pravo da mogu reći da smo daleko od civilizovanog društva koje vodi brigu o socijalno ugroženim članovima. U Republici Srpskoj, a i u Federaciji BIH budžeti kojima raspolažu centri za socijalni rad su nedovoljni da pokriju 30 odsto potreba ugroženog stanovništva, a sam kadar je često nemotivisan i needukovan (naravno čast izuzecima)”, kaže Tešić.
Jedina gora stvar koja može od ovog stanja da bude, tvrdi Tešić, jeste da ne postoje uopšte centri i pokraj zakonske obaveze uspostavljanja istih u naseljenim mjestima.
“Šta ima građanin od svoga prava na socijalnu zaštitu za koje nisu ispunjeni niti osnovni uslovi da se ovo pravo ostvari? Imali smo sistem koji nije tako loše funkcionisao u prethodnoj državi i uništili smo ga u skoro svim segmentima: od platnog prometa (SDK), bezbjednosti, do socijalne zaštite. Ko je kriv za ovakvo stanje? Na žalost, prvenstveno mi, a među nama najodgovorniji su oni koji imaju ovlaštenja i dužnost da nas štite od ovakvog stanja, a ne žele. Poljubac smrti korumpiranih političara i određenih predstavnika sudske vlasti doveo je do apsolutne neodgovornosti pojedinaca, tako da danas socijalno ugrožene osobe se u mjestima koja nemaju centar za socijalni rad za pomoć mogu obratiti samo nekoj humanitarnoj organizaciji ili osobi koja je zadržala trunak empatije u ovom sunovratu društvenog sistema i nestanku moralnih vrijednosti”, zaključuje Tešić.
