Znate li šta je „Bermudski trougao“ političke scene Republike Srpske? Ko bi u RS mogao da čini pandan područja u Atlantskom okeanu, u blizini istočne obale SAD, u kojem se već decenijama, pa i vijekovima, dešavaju misteriozne pomorske i druge nesreće? Iako ima mnogo kandidata za takvu kombinaciju, na početku 2023. godine, nema dileme, takav naziv najviše pristaje relaciji SNSD – SP – SPS. Poput naprasnog nestanka brojnih brodova i aviona nadomak Kariba, zbog „kratkih spojeva“ između tri „crvene“ opcije u RS potonuli su „čamci“ u nizu domaćih karijera, baš kao što su se nakon raznih pretumbacija određeni kadrovi vraćali u igru, iako su već bili otpisani.
Jasno je da stranci Milorada Dodika pripada uloga kormilara u odnosu na dvojac socijalističkih partija Petra Đokića i Gorana Selaka, ali, to nikako ne znači da su oni potpuni autsajderi u takvoj konstelaciji i da nemaju način da zagorčaju život vodećoj stranci u ovdašnjoj vladajućoj koaliciji. Nevolja za SNSD je u tome što, kada je riječ o Đokiću i Selaku, nikada nisu načisto ko im je partner, a ko protivnik.
Evo, taman je, nakon posljednjih opštih izbora u RS i BiH, djelovalo da se situacija konsolidovala i da je Đokić saveznik, a Selak oponent, kad se, ne lezi vraže, u nekoliko sedmica situacija zakomplikovala. Uoči prijevremenih izbora za načelnika opštine Bratunac, Đokićev SP je ugrozio sopstvenu poziciju na republičkom nivou podrškom Srđanu Rankiću, odbijajući da se, zajedno sa svim ostalim strankama vladajućeg bloka, svrsta uz Lazara Prodanovića.
Od vrha do dna
Iz SNSD-a su, tim povodom, stigla najmanje dva znaka nervoze. Prvi gest ljutnje pokazao je inače staloženi Prodanović, kojeg ranije nisu uspijevale da pomjere iz ležišta ni daleko dramatičnije okolnosti. „Ovo je lokalna priča, ali bilo bi logično da bude harmonizovana sa vrha prema dnu. Imaćemo to u vidu u narednim aktivnostima“, procijedio je netipični kadar SNSD-a, u finišu isto tako nekonvencionalne kandidature, budući da je veći dio njegovog zrelog doba vezan za Zvornik, mada mu je Bratunac lokacija rođenja i odrastanja. Ako se zna da je Prodanović svojevrsni povratnik u rodni kraj, onda su imale utemeljenje i procjene da je unaprijed pristao da vodi opštinu kao figura, prepuštajući lokalnim maherima da odlučuju o većini suštinskih pitanja, od tokova novca pa nadalje.
U svakom slučaju, formulacija „imaćemo to u vidu“ zvuči kao prijetnja – naravno, u smislu političkih posljedica, a ne fizičkog integriteta – posebno ako se ima u vidu da je došla od osobe nesklone takvoj retorici. O svojevrsnom gubljenju živaca zbog same ideje Đokićevih socijalista da uopšte kontriraju SNSD-u, makar i u okviru jedne nevelike opštine u Podrinju, svjedoči i Prodanovićeva neistina, izgovorena u nastavku iste reakcije – da „SP u Bratuncu nije imala ni 100 glasova“. To je potpuno netačno, jer su socijalisti Petra Đokića na posljednjim izborima za NSRS u ovoj opštini pojedinačno dobili najviše glasova – 20,30 odsto, pri čemu su za nijansu pretekli Ujedinjenu Srpsku, ali i trećeplasirani SNSD, sa 18,15 procenata.
Mudrost ili defetizam: Zašto su opozicionari istakli bijelu zastavu u Zvorniku i Bratuncu?
Bez obzira na ove živopisne momente, očito pomenute u „žaru borbe“, znatno je simptomatičniji dio Prodanovićeve izjave o neophodnosti „harmonizacije od vrha prema dnu“, čak i u lokalnim koordinatama. Da nije riječ o jednokratnom hiru, potvrđuje i izjava premijera RS Radovana Viškovića da bi, zbog „soliranja“ u Bratuncu, Petko Rankić, Đokićev socijalista, ali i stric Prodanovićevog rivala Srđana Rankića, mogao da bude smijenjen sa ne tako davno dodjeljene funkcije potpredsjednika Narodne skupštine RS. U svemu tome, rezultat izbornog duela u Bratuncu je sekundaran, a primarno je to da li će se pristupiti realizaciji Viškovićevog upozorenja ili će sve ostati na nivou „pucanja ćorcima“.
Nije isključeno da će ovog puta uslijediti korak u najavljenom pravcu, jer je unutar vladajuće koalicije u RS u proteklim godinama znatno smanjena tolerancija prema raskoraku u pozicioniranju članica bloka na republičkom i lokalnom nivou. Zanimljivo je da su upravo Đokićevi socijalisti prednjačili u takvim disonantnim tonovima, pa su ranije, naročito 2018. godine, varnice između dvije partije sijevale u više opština, od Ribnika do Vlasenice, dok u novijem periodu pažljivijim posmatračima nije promakla činjenica da je „pobunu“ 2020. protiv Dušice Runić i SNSD-a u Drvaru u FBiH prevodila upravo socijalistkinja Jasna Pećanac.
Irelevantna ludovanja
Kao prelomni momenat, kad je đavo odnio šalu, pa je završen komotni odnos lidera SNSD-a Milorada Dodika prema odstupanjima na lokalnom nivou u odnosu na republička savezništva, može se označiti situacija iz Kozarske Dubice sredinom 2021. Naime, tada je kulminirao višegodišnji animozitet lokalnog SNSD-a prema Darku Banjcu, aktiviran još u periodu kad je aktuelni predsjednik NPS-a bio funkcioner SDS-a i DNS-a. Dubički SNSD-ovci su umislili da mogu primorati šefa da odustane od koaliranja sa Banjcem u NSRS ako preduzmu radikalnije poteze, pa je u jednom trenutku pet odbornika čak napustilo klub odbornika u Skupštini opštine, a sve je bilo praćeno odobravanjem načelnika Radenka Reljića.
Međutim, čitava „bura u čaši vode“ završena je neslavno po njih, pošto su se odbornici vratili u stranku nakon Dodikovog ultimatuma da imaju rok od 48 časova da „razmisle“ o svom gestu. Reljić je takođe brzopotezno pometen. Odmah je isključen iz stranke, mada se nije krenulo u njegov opoziv, ali je u kratkom roku pronađen razlog da bude pozvan na saslušanje u policiju, čisto da mu ne padne na pamet da dodatno „talasa“. Banjac je uskoro preuzeo sve lokalne konce, nauštrb izvornih SNSD-ovaca na tom terenu, a kolicionim partnerima sa nivoa RS je indirektno predočeno da se irelevantna lokalna „ludovanja“ neće više opraštati ni Dodikovim kadrovima, a kamoli njima.
Ipak, u aktuelnoj fazi zahlađenja odnosa, ni Đokićevi socijalisti nisu bez aduta. Poziciju u vladajućoj koaliciji mogli bi da zadrže ako kod Dodika prevagne njegovo dugoročno nastojanje da u NSRS raspolaže dvotrećinskom većinom od 56 poslanika. Sada je tom dometu bliži nego ikada, jer SNSD ima 29 mandata. Sa US, DEMOS-om, NPS-om i SP-om ima ih 47, a sa DNS-om i SPS-om ukupno 54. Preostala dva poslanika mogu se regrutovati od „preletača“ iz opozicije ili iz već podjeljenog bošnjačkog bloka, odnosno petočlanog kluba „Pokret za državu“. Dodik ne krije da famozne dvije trećine jesu faktor sa kapacitetom za brisanje svih ostalih razloga za frustraciju partnerstvima u vladajućoj koaliciji.
„Veoma je važno da Republika Srpska kao mehanizam svoje stalne odbrane ima dvije trećine poslanika, a za to su potrebni poslanici svih političkih partija koji žele da budu dio jedinstvene, nacionalne i narodne odbrane RS. Sve političke partije koje imaju svoje poslanike su nama veoma važne, zato su i neki koji nisu imali poslanike na nivou BiH bili uključeni u određenu strukturu“, poručio je nedavno Dodik.
Ukoliko se ova izjava maksimalno pojednostavi, ona znači da su Dodiku i dalje neophodni i jedni i drugi socijalisti, ma koliko sve tri opcije funkcionisale kao „rogovi u vreći“. Ipak, ne treba potcijeniti značaj afekata u postupcima starog-novog predsjednika RS. Koliko taj detalj određuje poteze vječnog lidera SNSD-a, imao je prilike da se uvjeri Goran Selak, kada je doslovno „nogiran“ u par sati iz vladajuće koalicije u jesen 2020. Sa današnjeg stanovišta, razlog je bio prilično banalan. U danima kada je Dodik još bio kivan zbog poraza Igora Radojičića od Draška Stanivukovića na izborima za gradonačelnika Banjaluke, jedno jutro je sazvao šefove svih stranaka republičke vlasti sa odbornicima u gradskom parlamentu, kako bi rivalima iz PDP-a demonstrirao da ima većinu. Jedino se Selak prenemagao, sa reakcijom u stilu „čemu žurba“.
Minimum drčnosti
Izazvao je toliki bijes da je već oko podne Dodik, i to kao srpski član Predsjedništva BiH, na ponižavajući način za ministre i premijera, sazvao Vladu RS samo da bi smijenila Selakovu sestru Marinu sa relativno periferne funkcije u javnom sektoru za tu vrstu reakcije. Ipak, „huja“ šefa SNSD-a bila je jača od racionalnosti, pa je SPS morao da glumata „opoziciju“ sve do posljednjih opštih izbora, kada je počelo otopljavanje odnosa sa starim jatom.
Doduše, ne u tolikoj mjeri da bi Selak i ekipa dobili šansu da biraju resore u novoj Vladi RS. Nezvanično, ponuđeno im je jedno ministarsko mjesto, ali iz kvote za Bošnjake i Hrvate, čime nisu bili nimalo oduševljeni. Nađen je kompromis da se njihova lojalnost u NSRS kasnije „nagradi“ raznim direktorskim funkcijama u javnim preduzećima i raznim institucijama, „po dubini“, kako se takvi aranžmani kolokvijalno nazivaju.
U svim tim šemama, više nema specijalnu težinu ni puka statistika, koja govori da je Đokićev SP skoro dvostruko jači od Selakovog SPS-a, pošto je na posljednjim izborima za parlament Srpske dobio više od 37.000 glasova, u odnosu na učinak konkurenata, manji od 20.000. U mandatima, to je bilo pet za SP, a tri za SPS. Međutim, sve to pada u vodu kada proradi kafanska argumentacija, umjesto elementarne političke logike, odnosno kada jedni ili drugi socijalisti počnu pokazivati minimum drčnosti, na šta „veliki brat“, sada već predvidljivo, reaguje čuvenom balkanskom rečenicom: „Znaš li ti ko sam ja“.
Crvena marama
Kompletna saga od starta ima i komičnu stranu. Prvo su i Đokić i Selak, tada još u istoj partiji, počeli da zajedno klize nizbrdo, izazivajući u „paketu“ netrpeljivost lidera SNSD-a. Tada se Selak dosjetio da počne sa „opanjkavanjem“ formalnog šefa, tražeći Dodikovu podršku za puč u ranije jedinstvenoj SP. Pošto ni Đokić nije od juče, prevrat je propao, pa je uslijedio period kada su i originalni socijalisti i novoformirana SPS bili tolerisani unutar vladajućeg bloka.
Zatim se sumanuto „klatno“ pomjerilo, dovodeći Đokića u zonu „milosti“, a gurajući Selaka u „nemilost“. Nakon bratunačke epizode, u kojoj su svojevrsna „crvena marama“ za SNSD bili sarkastični medijski naslovi o „Petru Đokiću i Jeleni Trivić na istoj strani“, zbog podrške Srđanu Rankiću, stiče se većina uslova da SP doživi dramatičan pad na Dodikovoj berzi, a da krivulja SPS-a započne ponovni lagani uspon na ovom grafikonu.
Eventualne preokrete u ovoj lutriji mogu da donesu tek intervencije iz Beograda. Nakon višemjesečnih nedoumica, svojevremeno se pozicioniranje Đokića i Selaka u Srbiji završilo tako što je Đokićev patron ostao Ivica Dačić, dok je Selak izdejstvovao da mu pokrovitelj postane Aleksandar Vulin. Dakle, postoje izvjesne, ne prevelike šanse da na proces započet u Bratuncu utiču i Dodikove kalkulacije sa Beogradom. One su prije svega određene potezima Aleksandra Vučića prema Kosovu* i Zapadu, a tek u tom kontekstu i budućim uticajem ministra spoljnih poslova Srbije i direktora BIA.
Dakle, sve više momenata ide u prilog Selaku, a ne baš mnogo Đokiću. Osim kockarskih. Na Dodikovoj strani jeste korpulentnija konstitucija, naravno, politička, mada čak i fizička. Međutim, koliko god se tokom decenija izvještio u nepredvidljivosti poteza, bilo da se sa drugima nadmeće u „boksu“ ili „šahu“, lider SNSD-a ne može savladati šefa SP-a u političkom pokeru. Jer, Dodiku se i dalje na licu vidi sve, a sa Đokićeve kamene face, ipak, niko nikada nije uspio ništa da pročita.
