Bosna i Hercegovina se nije pomjerila sa mrtve tačke da unaprijedi i obezbijedi kvalitetniju zaštitu ljudskih prava tokom 2024. godine, niti je radila bilo šta da pogasi požare u oblasti porodičnog nasilja, sprečavanja napada na novinare ili zaštiti marginalizovanih grupa.
Ovo je pokazao upravo objavljeni godišnji izvještaj Human Rights Watch (HRW) koji obuhvata stanje ljudskih prava u preko 100 zemalja svijeta a koji je pokazao da BiH ni ove godine nije napredovala, što je trend koji traje već nekoliko godina.
Prema riječima izvršne koordinatorke za Evropu i Centralnu Aziju u Human Rights Watch-u u Berlinu Elide Vikić koja je u ovom izvještaju pratila BiH, stanje u oblasti ljudskih prava i njihove zaštite u posljednjih nekoliko godina su potpuno isti, a u pojedinim sferama je upadljivo koliko sporo napreduju u odnosu na ostatak civilizovanog svijeta.
“Takođe, trendovi su isti u svim zemljama regiona, posebno kada govorimo o politizovanju određenih ljudskih prava u svrhu ubiranja glasova i ostvarivanju nekih drugih ciljeva. Bez obzira govorimo li o napadima na novinare, posebno istraživačke, o aktuelnom takozvanom “zakonu o stranim agentima”, problemima izbjeglica i migranata, o osobama sa invaliditetom, žrtvama porodičnog nasilja, LGBTQ osobama i drugim marginalizovanim grupama, o govoru mržnje, sporosti bilo kakvih procesuiranja kršenja ljudskih prava, trendovi su isti – veoma je teško doći do pravde, zastrašivanja su česta i direktna, napadi su stalni, što ukazuje na postojanje sistemske represije. Sve je to jedna konstanta”, kaže Elida Vikić za Moju Hercegovinu.
Jača pritisak na novinare
Napominje da je u martu 2024. godine, Savjet Evrope otvorio pregovore o pristupanju EU sa BiH iako nije implementirana odluka Evropskog suda za ljudska prava o diskriminaciji Jevreja, Roma i drugih. U izvještaju HRW se navodi i da su vlasti BiH u najboljem slučaju sporo napredovale u rješavanju ovih i drugih izazova prava, uključujući odgovornost za femicide i ratne zločine, odnosno procesuiranje odgovornih.
Posebno se osvrnula na rastući trend usvajanja takozvanih zakona o stranim agentima, za koji kaže da je prepisan iz ruske prakse, a koji nevladinim organizacijama nameće pritisak i etikete istovremeno zaboravljajući koliko posla preuzimaju koje bi zapravo trebalo da obavlja država.
“To je prepisan koncept kakav je usvojen u Rusiji, a kasnije u Gruziji. Radi se o bizarnoj ideji. Ne samo da vam nevladine organizacije preuzimaju mnogo poslova, usluga i zaštite koje bi država trebalo da obavlja, zbog čega bi trebalo da ostvari privilegije i olakšice, oni su napadani jer se pokušava zataškati i pritisak na ljude koji predstavljaju bilo kakav rizik političkim funkcionerima. Da bi se skrenula pažnja sa pravih problema, napadaju i prave probleme tamo gdje ih nema. Ista je priča svugdje. Pokušavam da ne budem negativna, ali izvještaj pokazuje ono što pokazuje”, kaže Vikić.
Na ovo se nadovezuje segment koji se odnosi na česte i uobičajene napade na novinare, a posebno na nezavisne medije u cijeloj zemlji. Ustavni sud BiH je u januaru 2024. godine ukinuo duge krivične kazne za klevetu sadržane u zakonu Republike Srpske, ali je potvrdio krivično djelo klevete ranije usvojen u Narodnoj skupštini Republike Srpske.
“Posebno je upadljivo kada zastrašivanje i napadi dolaze od osoba koje vrše određenu funkciju. To se onda kod nas detektuje kao nešto na šta se obrati pažnja i pazi se da li je to pojedinačno ili postoji sistematska represija”, kaže Vikić.
Istanbulska konvencija nije implementirana 12 godina
Govoreći o rastućem femicidu u BiH i upornom odbijaju vlasti da posvete pažnju prevenciji i zaštiti, a potom i traženju odgovornosti za počinioce, Vikić kaže da iako je BiH potpisnica Istanbulske konvencije, nije je implementirala gotovo 12 godina. Inače, Istanbulska konvencija, poznata i kao Konvencija Savjeta Evrope o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici, predstavlja prvi pravno obavezujući instrument koji postavlja sveobuhvatan okvir za prevenciju nasilja, zaštitu žrtava i kažnjavanje počinilaca. Njen cilj je eliminacija svih oblika rodno zasnovanog nasilja i promocija ravnopravnosti kroz zaštitu prava žena i djevojčica.
Naša sagovornica kaže da je usklađivanje zakona potpuno zakazalo i to nije izuzetak. Često se dešava da se potpiše međunarodni ugovor ili konvencija i da se ona uopšte ne shvati ozbiljno. Tako je u BiH sa femicidom. Postoji problem prevencije, zaštite žrtava i sredstava zaštite.
“Žrtve ni ne znaju da li uopšte da prijave nasilja u porodici, zato što kada to urade, uopšte nisu zaštićene. Često dolazi do femicida. Problem je što se od prije poznati prestupnici i nasilnici puštaju na slobodu bez sankcije. Počinilac je često slobodan i ne postoji regulativa koja može da zaštiti žrtve od femicida. Ova pojava je zapažena u cijeloj BiH. Žrtva porodičnog nasilja koja se odluči da prijavi, često nema pristupa sigurnoj kući niti adekvatnu zaštitu, pa mora da se vrati nasilniku gdje joj prijeti još veća opasnost”, kaže Vikić.
Objašnjava da to što država čini nije dovoljno, a o ovim pojavama se govori tek nakon što je žena ubijena, dakle, prekasno. Javnost se ustalasa, političari daju izjave i obećavaju, čak dođe i do protesta na nekoliko dana ili sedmica i onda sve opet stane. Jasno je, kaže Vikić, da nedostaje sistem koji je uhodan i finansiran na koji se žrtva nasilja može osloniti.
“Kada vidite da nema sankcije za ovakva djela, onda žrtve ni ne žele da prijave. Iz ovoga proizilazi da država takoreći, podstiče nasilje. Ne postoje preventivne mjere, kao ni one pred sudovima. Kao građanin ste prepušteni sami sebi. Ponegdje možda i možete da se oslonite na neki centar i dobijete neku pomoć, ali u suštini sve morate sami. Sistem je veoma osiromašen po pitanju postojeće podrške bilo kojoj žrtvi nasilja”, kaže Vikić.
„Tradicija“ jača od života?
Slučajevi femicida iz 2024. godine istakli su neuspjeh vlasti da spriječe i sankcionišu nasilje čak i u slučajevima u kojima počinitelj ima poznatu istoriju nasilja. Politika, kaže, često dolazi u sukob sa rodno zasnovanim nasiljem i sam izraz femicid je postao problematičan bez ikakvog razloga. Napominje da je u RS ranije postojao nacrt zakona o femicidu koju je povučen zbog pojedinih grupa koje su se pobunile.
“Vidjeli smo čak i javne osobe koje su se zalagale za navodne tradicionalne porodične vrijednosti, a koje ne vide da se zakonom pokušava zaštititi majka, supruga i sestra i to od ubistva. O kakvim vi to vrijednostima govorite ako ne štitite žene od nasilnika”, pita Vikić i dodaje da su čak i neke zemlje EU, prije svega Mađarska, našle svoje mjesto u toj populističkoj politici, forsirajući porodične vrijednosti onda kad ih niko ne ugrožava.
Takođe, u ovom izvještaju je posebna zabrinutost istaknuta u pogledu zaštite LGBTQ osoba za koje je istaknuto da da su diskriminisani širom zemlje, ali napominju da je situacija u Republici Srpskoj nešto gora.
“Za napad na aktiviste u Banjaluci u martu 2023. godine niko nije odgovarao, a od tadašnjeg incidenta, u Republici Srpskoj nisu održani zvanični LGBT događaji. Vlada Republike Srpske nastoji da ukloni postojeće reference na rodni identitet iz svog krivičnog zakona u novim izmjenama”, navodi se u izvještaju.
