Ukoliko među simpatizerima opozicije u Republici Srpskoj postoje entuzijasti skloni vjerovanju da su izbori 2022. godine bili samo prolazna kriza i da nakon tog perioda malaksalosti slijedi uspon, grdno su se prevarili. Jer, opozicione stranke u RS sada prolaze kroz proces koji se ranije samo naslućivao, a u 2023. dobio je puni zamah.
Riječ je o fazi svojevrsne regionalizacije u tom miljeu, odnosno svođenja opozicije na labavi savez četiri partije, fokusirane na djelovanje u nekoliko gradova i oblasti RS. Na taj način, SDS, PDP, Lista za pravdu i red i Narodni front uskoro će, u organizacionom smislu, postati okvir identičan onom kakav je 1996. predstavljao sada već zaboravljeni Demokratski patriotski blok.
Nema još mnogo posmatrača političkih kretanja u Srpskoj koji pamte da su na ovdašnjim prvim poslijeratnim opštim izborima učestvovale tri relevantne opcije – SDS, tada još pod snažnim uticajem Radovana Karadžića, zatim Savez za mir i progres, kao kamuflažni naziv za socijaliste, u to doba pupčanom vrpcom i dalje vezane za Slobodana Miloševića, te već pomenuti DPB.
Demokratski patriotski blok je, u početku, u Banjaluci okupio Predraga Radića, Mladena Ivanića, ali i živopisnog Dubravka Prstojevića–Mrvu sa Narodnom radikalnom strankom „Nikola Pašić“. Tu je bila čak i izvjesna Otadžbinska stranka, koju je u Prijedoru pokrenuo „znameniti“ Milorad Milaković, kasniji bjegunac od zakona, odvajajući tamošnji odbor Arkanove SSJ od već nezainteresovane beogradske centrale, da bi se i sam suočio sa fragmentacijom, odnosno odlaskom banjalučke filijale. Iz Bijeljine se pridružio Ljubiša Savić–Mauzer sa Demokratskom strankom, a krug je zatvorio Dragomir Grubač sa Strankom demokratskog centra iz Trebinja.
Predstojeći sunovrat
Uglavnom, DPB je imao vrlo neobičnu konstrukciju, jer Radić, mada poznat kao ratni gradonačelnik Banjaluke, u tom momentu nije imao vlastitu stranku, kao ni Ivanić, koji će tek za par godina pokrenuti PDP. Dakle, bili su jedna vrsta stola sa četiri noge, u vidu okupljenih partija, ali i sa duplom horizontalnom površinom, ako se uzme u obzir prisustvo Radića i Ivanića, osoba sa reputacijom, ali bez neposredno podređene infrastrukture. U kampanju su krenuli vrlo ambiciozno, a posjećenost njihovih skupova u pojedinim momentima čak je bila takva da je mogla zaživjeti iluzija da će DPB ozbiljno parirati SDS-u. Ipak, kada su prebrojani glasovi, ispostavilo se da su se na svim nivoima kretali u rasponu između tri i pet procenata, osim Ivanića, koji je kao jedini konkurent Momčilu Krajišniku, u duelu za funkciju srpskog člana Predsjedništva BiH, imao 30 odsto biračke podrške.
Nakon te rane epizode, DPB je nastavio da vegetira još nekoliko godina, klizeći polako prema margini, da bi se na kraju ugasio, nakon Radićeve smrti. Međutim, poneko sa memorijom za političke specifičnosti mogao je da zapamti tu originalnu strukturu, koja kasnije nije ponavljana na političkoj sceni RS. Ali, sve ide ka tome da će opozicija u Srpskoj, uoči lokalnih izbora 2024. godine, biti posložena poput nekadašnjeg Demokratskog patriotskog bloka, formacije zasnovane na tri ili četiri regionalna centra i sa veoma malo sadržaja između tih tačaka.
To je sada najočiglednije na primjeru Partije demokratskog progresa. Već u nekoliko izbornih ciklusa, vidljiv je nesrazmjer između učinka PDP-a u Banjaluci i dometa u ostatku RS. Na posljednjim opštim izborima, 2022. godine, PDP je u nadmetanju za Narodnu skupštinu, na nivou čitave Srpske, dobio 65.861 glas, odnosno 10,30 odsto. Od toga, čak 36.191 glas, dakle više od pola, osvojili su u Izbornoj jedinici 3, sa sjedištem u Banjaluci. U samom gradu Banjaluci, PDP je dobio 30.322 glasa. Kada se sagledaju sve te cifre, jasno je zbog čega su, nakon niza signala da idu u tom pravcu, sada već definitivno postali banjalučka lokalna stranka sa simboličnim prisustvom u izrazitoj većini drugih sredina. Čak su i u Krajini izgubili nekadašnja uporišta, poput Kotor Varoša i Kozarske Dubice, gdje su ranije bili nezaobilazni faktor pri formiranju opštinske vlasti.
Ovakva nezainteresovanost za dešavanja van Banjaluke posebno je bila naglašena u periodu političkog uspona Draška Stanivukovića, da bi kulminirala u momentu njegovog izbora za gradonačelnika. Međutim, pošto takav trend već pripada prošlosti, nema sumnje da će Stanivukovićeva silazna putanja imati prilično bolne posljedice za kompletan PDP na prvim narednim izborima. Svi ostali faktori idu u prilog procjenama o predstojećem sunovratu PDP-a. S jedne strane, Branislav Borenović, mada nikada nije ni imao ozbiljnu harizmu, sada je već skoro potpuno politički potrošen. I kao takav, ipak je, u nagodbama u vrhu, ostao predsjednik stranke, pri čemu su ignorisana višegodišnja samohvalisanja PDP-a da će se on povući nakon isteka drugog mandata i da se upravo po takvoj bezbolnoj tranziciji PDP razlikuje od drugih partija. Sljedeći kontraproduktivan momenat je hiperambicioznost Draška Stanivukovića, koji je mjesecima predstavljao sebe kao budućeg lidera PDP-a na republičkom nivou, da bi u posljednji čas, nakon dila sa Borenovićem, suzbio sopstvene planove, uz loše prikriveno nezadovoljstvo zbog takvog raspleta.
Hrana za sujetu
Završni čin u ovakvoj evoluciji PDP-a je odlazak Jelene Trivić i njeno formiranje NF-a. Što je najbizarnije, i ona je povukla iste organizacione boljke iz stare partije. Sastav Predsjedništva, ustanovljenog na nedavnoj izbornoj skupštini, pokazuje da su tu uglavnom banjalučki kadrovi. Doduše, ima i pozitivnih izuzetaka, poputa Sanje Dimitrić iz Dervente, ali i negativnih primjera, kao što je već prilično kompromitovani Srđan Rankić iz Bratunca. Nije sporno, Trivićeva za sada posjeduje pokretačku energiju i otvara kancelarije Narodnog fronta u Trebinju, Gacku i drugim opštinama istočnog dijela RS. Međutim, stranku ne čine samo prostorije, već i ljudi, a u tom kontekstu nije nimalo obećavajuće povezivanje sa Miroslavom Ilićem i sumnjivom ekipom iz Zvornika, ranije okupljenom u Vukanovićevoj listi, sve do mizernog povlačenja posmatrača tokom izbornog dana.
Trivićeva sa Narodnim frontom još nije izlazila na izbore, pa još nema nikakvih statističkih pokazatelja kao mogućih orijentira, ali aktuelne nezvanične informacije sugerišu zaključak da je već spremna da načini prvu ozbiljnu grešku u odlukama te vrste. Naime, iz njenog okruženja stižu potvrde da namjerava da se krajem 2024. kandiduje za gradonačelnika Banjaluke. Ako se ovakve projekcije ostvare, ispostaviće se da joj je važniji lični revanšizam, usmjeren prema Drašku Stanivukoviću, od uspjeha kompletnog političkog projekta, koji upravo postavlja na noge.
U ovom periodu, rejtinzi jesu takvi da bi Jelena Trivić u Banjaluci dobila više glasova od Draška Stanivukovića, što bi vjerovatno nahranilo njenu sujetu i stavilo tačku na odijum koji tinja već godinama. Međutim, vrlo vjerovatno bi izgubila od bilo kojeg iole podnošljivog kandidata SNSD-a. Jer, svaki put kada bi opozicione stranke sa nivoa RS u Banjaluci imale dva kandidata naspram jednog favorita bloka oko SNSD-a, gubile bi izbore. U posljednjih pet godina, anti-SNSD opcije u Banjaluci jesu stekle solidnu prednost nad koalicijom Milorada Dodika u personalnim duelima, međutim, ta razlika još nije dovoljna da dozvole sebi luksuz izlaska sa dva kandidata. A sve ide ka tome da će se upravo desiti takav rasplet, jer se rastuća averzija na relaciji Trivić – Stanivuković neće smiriti dok oboje politički ne dobiju „po glavi“ u takvom autodestruktivnom finišu. Nakon toga, Stanivuković će, vjerovatno, s obzirom na broj godina života, imati najranije završenu političku karijeru u regionu. Trivićeva će, zbog svođenja političkih ambicija sa funkcije predsjednika Srpske na nivo gradonačelnika Banjaluke, iako i danas insistira na nedovršenosti prvog procesa, ući u takve kontradikcije, da je vrlo moguće da će joj preostati tek da konstatuje da se NF jednostavno rasplinuo u ostatku RS, kao kolateralna šteta njenog personalnog fokusiranja na Banjaluku u fazi kada je to kontraproduktivno.
Od Posavine do Romanije
Za razliku od proste matrice PDP-a, a vrlo vjerovatno i NF-a, prema kojoj je najveći grad prioritet, dok je za ostale adrese namijenjen rezon „šta nam bog da“, slučaj SDS-a je krajnje originalan. Za njih se može reći da su u 2023. godini – posavska stranka sa romanijskim liderstvom. Jer, SDS je na opštim izborima 2022. bio prvoplasirana partija samo u jednoj izbornoj jedinici – broj 4. Njihov ukupni rezultat za NSRS bio je 95.640 glasova ili 14,95 odsto. Međutim, ovaj prosjek, kada je o procentu riječ, u zapadnom dijelu RS, ako se ne računa posavska oaza, prešli su samo u IJ 2, u kojoj su Gradiška i Prnjavor, a i tu neznatno, sa 15,66 odsto glasova. U prijedorskoj IJ 1 imali su 9,50 odsto, u banjalučkoj IJ 3 – 8,37 odsto, a u teslićko-dobojskoj IJ 5 – 12,95 odsto.
Samo su u „četvorci“, u kojoj se nalaze opštine Derventa, Brod, Modriča i Vukosavlje, imali veoma respektabilan postotak – 27,16 procenata. U prilično „hibridnoj“ IJ 6 dobili su 23,29 odsto glasova, ali je ova jedinica specifična zato što zahvata segmente zapada Srpske, od Šamca, zatim glasačku opciju za RS unutar Brčko distrikta, te Majevicu i Semberiju. U suštini, ovdje rezultatski odskaču samo opštine Šamac i Lopare, gdje se domet SDS-a približava nivou od 50 procenata. Međutim, takav broj više počiva na lokalnoj popularnosti Đorđa Milićevića i Rada Savića, nego na nekakvoj odanosti birača samoj stranci. Isti je slučaj i u Bijeljini, možda još naglašeniji, gdje, recimo, SDS za NSRS prošle godine osvaja 20,47 odsto glasova, ali ipak znatno zaostaje za SNSD-om, koji je blizu 30 procenata. Opet, kada je raspisan referendum za opoziv gradonačelnika Bijeljine, ispostavilo se da je SNSD ponovio postotak iz prošle godine, ali je protiv smjene Ljubiše Petrovića bilo čak oko 70 odsto glasača.
Nakon tog uspjeha, inače vrijednog respekta, bez obzira na razloge, Petrovića poprilično drma „mesijanski“ sindrom. Čovjek jednostavno odbija da prihvati činjenicu da su mu Semberci, u oba dosadašnja puta, dali podršku prvenstveno se izjašnjavajući „protiv“, a ne „za“. Kada je izabran za gradonačelnika, to je, prije svega, bio gest zasićenosti maratonskom vladavinom tada još živog Miće Mićića, a na referendumu je opstao jer je većina lokalnog stanovništva bila iritirana zbog neviđene komotnosti i bahatosti republičkog i gradskog vrha SNSD-a, uljuljkanih u uvjerenju da su toliko dominantni na svakom pedlju RS, da doslovno mogu da ostvare sve što im je volja. Ispostavilo se da nije tako, iz čega je Petrović izveo pogrešan zaključak da je riječ o bog zna kakvoj identifikaciji sa njim lično.
Nevolja je u tome što takvo „stanje duha“ neće imati za posljedicu bilo kakvu čistu i jasnu situaciju. Niti će Ljubiša Petrović pokušati da preuzme SDS od Milana Miličevića, niti će se priključiti Narodnom frontu Jelene Trivić, niti će osnovati vlastitu stranku. Samo će nastaviti da uživa u lovorikama, uz povremene bizarne gestove, kao što je kašnjenje od sat vremena na posljednju izbornu skupštinu SDS-a u Banjaluci, što će osobe sklone mistifikacijama tretirati kao nekakvu specijalnu poruku kolegama, a ne kao posljedicu Petrovićeve puke dezorijentisanosti, te haosa kao načina njegovog svakodnevnog funkcionisanja.
U svakom slučaju, vjerovatna nova pobjeda na izborima za gradonačelnika Bijeljine krajem 2024. biće jedini Ljubišin konkretan trag u doglednoj budućnosti. Za to će mu biti dovoljna žestoka retorika protiv SNSD-a kada dođe vrijeme, a za ovakav efekat nije netalentovan. Ali, to neće promijeniti utisak da su Petrovićevi dometi kod birača u Semberiji posljedica čitavog niza specifičnih detalja, koji svakako ne znače da se SDS u Bijeljini naročito oporavio i da remeti sliku o neobičnoj organizaciji sa tijelom u Posavini i glavom na Romaniji. Istoj onoj regiji koju obuhvata IJ 8, gdje je SDS dobio 24,43 odsto glasova za NSRS 2022. godine, što možda djeluje relevantno, ali i ne baš toliko ako se zna da je SNSD bio znatno ispred njih, što nije posebno impresivno za Istočno Sarajevo koje sebe tretira za postojbinu SDS-a i ne dozvoljava bilo kome da preispita takav primat, kao i trajno opstajanje na osnovu sada već daleke „stare slave“.
Mentalno u 2015. godini
Konačno, tu je i Lista za pravdu i red, kao posljednji akter kvarteta opozicionih stranaka, uz još jedan izuzetan doprinos neobičnim načinima djelovanja ovih opcija. Naime, pokret Nebojše Vukanovića je nakon posljednjih izbora definitivno prerastao okvire matične istočne Hercegovine i stekao sve predispozicije da može djelovati kao stranka kompletne RS. Međutim, nova statistika nije uticala na samog Vukanovića, kao i na njegova dva poslanika iz rodnog kraja, Đorđa Vučinića i Zagorku Grahovac, da tu dimenziju uzmu u obzir. Trio je nastavio da se ponaša kao da i dalje predstavlja isključivo regionalnu partiju i da uglavnom ignoriše značajan broj glasova za njih u drugim „okruzima“ Srpske. Kada se tome doda jedini, gotovo nevidljivi poslanik Liste iz Banjaluke, Milan Savanović, čiji su rijetki nastupi u NSRS ionako blijedi, deprimirajuća slika je upotpunjena.
Naravno, nikome od Vukanovićevih glasača u banjalučkoj regiji nije sporno zalaganje Nebojše, Đorđa i Zagorke za interese i potrebe Trebinja i opština koje gravitiraju ovom centru. Čak se i „komparativne analize“ saobraćajne infrastrukture u Hercegovini i Krajini, sa apostrofiranjem Laktaša i Srpca i tvrdnjama da je Hercegovina „pastorče“, mogu tretirati kao ukazivanje na favorizovanje „podobnih“ sredina u režiji SNSD-a, uz potcjenjivanje drugih, koje ne ispunjavaju taj naopaki „kriterijum“. Nije sporno ni ukazivanje na korupciju velikih razmjera, čija je česta adresa upravo u Banjaluci, u skladu s logikom smještaja skoro svih republičkih institucija u najvećem gradu Srpskoj, a naročito kada su u pitanju posljedice „simbioze“ Dodikovog i Đajićevog SNSD-a sa Stanivukovićevim PDP-om.
Međutim, kada se retorika poslaničke trojke Liste za pravdu i red gotovo isključivo svede na agitaciju za Hercegovinu, uz nerijetke generalizacije spram Banjaluke kao sinonima za anomalije svih vrsta, to svakako ne ohrabruje brojne glasače ovog pokreta u Krajini da i na narednim izborima ponove svoju podršku opciji koju su smatrali gotovo jedinom preostalom alternativom vlastima u RS.
Brojevi su, opet, vrlo nedvosmisleni i u ovom slučaju. Jer, Lista Nebojše Vukanovića je na izborima za Narodnu skupštinu 2022. dobila 31.551 glas na nivou čitave RS. Od toga, 7.251 glas je stigao iz Hercegovine, odnosno IJ 9, a 4.097 iz Grada Trebinja. S druge strane, u IJ 3, dakle u banjalučkoj regiji, za Listu se opredijelilo 9.209 glasača, što joj je omogućilo odličnu četvrtu poziciju na listi stranačkih rezultata. U samom Gradu Banjaluci, Vukanovićev pokret imao je 7.535 glasova i bio na još boljem, trećem mjestu. Na stranu to što procenti pokazuju drugačiji uvid, s obzirom na razlike u broju stanovnika između Banjaluke i Trebinja. Međutim, šta su dobili svi ti birači Nebojše Vukanovića iz Krajine zauzvrat? Poslanički trio koji je mentalno i dalje, recimo, u 2015. godini, u periodu početaka ove grupacije. Niko od simpatizera sa zapada RS ne spori Listi pravo na hercegovački lokal-patriotizam, ali bi svaka blic-anketa unutar te populacije potvrdila da ovaj dio simpatizera od osoba koje su, indirektno, i oni uveli u parlament, očekuje da im do „receptora“ stigne podatak da su, u međuvremenu, postali partija kompletnog prostora Srpske, a ne njenog jednog dijela, ma koliko važan bio.
Sječa kneževa
Naravno, od „drveta“ nadmetanja sa vlašću, lideri četiri opozicione stranke u RS ne vide „šumu“ statističkih promjena koje pokazuju da SDS, PDP, NF i LNV sve manje djeluju van nekoliko „ostrva“ u Srpskoj.
Znak njihovog minimalnog ozdravljenja i suočavanja sa boljkom regionalizacije bio bi prodor u Doboj i Zvornik, „alfu“ i „omegu“ svih izbornih mutnih radnji u RS. Uopšte nije riječ o imperativu pobjede opozicionara u tim sredinama, već o najosnovnijem prisustvu i o elementarnoj spremnosti da se siđe u „osinja gnijezda“ prevara tokom izbora, bez obzira na rizike.
Do tada, stranke koje predvode Miličević, Borenović, Trivićeva i Vukanović biće samo tužni podsjetnik na DPB RS, prvu žrtvu regionalne samodovoljnosti na ovdašnjoj političkoj sceni. A kada podijele sličnu sudbinu, biće kasno da jadikuju što je malo ko uspio da prepozna da oni u 2023. djeluju identično kao i Radić u 1996. godini – „demokratski“ i „patriotski“.
Ali, šta to vrijedi, kad nisu „blok“. I što je ključno, sve manje su opcije Republike Srpske kao cjeline, a sve više zarobljenici atara sopstvenih „kneževina“. A zna se šta u nacionalnoj istoriji obično sleduje kneževima – „sječa“. Doduše, više ne mačevima, kao 1804. godine, ali na biračkim mjestima – svakako.
