Demokratski narodni savez je najvitalnija stranka u regionu, a ne samo u Republici Srpskoj. Ko bi drugi, osim družine na čijem čelu je u posljednje dvije godine Nenad Nešić, izdražao silne udare i vlasti i opozicije, a nakon svega, kao feniks, otresao pepeo sa sebe, spreman za novi let na ovdašnjoj političkoj sceni?
O kakvom se Davidu radi, spremnom da izađe na crtu svakom Golijatu među partijama, postaje jasno ako se uporede rezultati DNS-a na izborima 2018. i 2022. Prije četiri godine, sa Markom Pavićem na predsjedničkoj funkciji, Demokratski narodni savez osvojio je 98.851, odnosno 14,44 odsto glasova u izjašnjavanju za Narodnu skupštinu Republike Srpske. Takav domet obezbjedio im je 12 poslaničkih mandata u NSRS. Iako su u međuvremenu bili suočeni sa kataklizmom, DNS-ovci su iz odmjeravanja snaga prije nekoliko sedmica, 2. oktobra, izašli tek neznatno uzdrmani, budući da su im birači na istom nivou dali 84.164 glasa ili 13,19 procenata. To će im, prema aktuelnim procjenama, ponovo donijeti 12 poslaničkih mjesta u parlamentu Srpske.
Znači, iako su se našli između čekića i nakovnja, iskušenja su ih koštala manje od 1,5 odsto ili nepunih 15.000 izgubljenih glasova. Još ako se tome doda 6.611 individualnih glasova Milana Radovića, koji jeste nastupio na listi SDS-a, ali, naravno, na biralištima ništa ne bi postigao bez epizode u DNS-u, jasno je da su ožiljci stranke Nenada Nešića u svim ovim bitkama bili jedva vidljivi.
Naravno, sve to vrijedi samo ako zanemarimo činjenicu da se Demokratski narodni savez, u odnosu na jedinstvenu organizaciju iz 2018. godine, ovog puta pred glasačima pojavio podijeljen u tri kolone. Osim „originalne firme“, koja je u „brakorazvodnoj parnici“ pripala Nešiću, tu su bili i DEMOS Nedeljka Čubrilovića i Narodna partija Srpske Darka Banjca. Dakle, uzalud su se dobre duše ponadale da svjetlo trijumfuje nad mrakom i da je ranije kompaktni DNS sačuvao teško stičeni kapacitet pred najezdom aždaja s lijeva i desna. Nažalost, nije bilo tako, pa su se nekada jedinstveni birači sada raspršili na DEMOS sa pet mandata, DNS sa četiri i NPS sa tri poslanička mjesta. Odnosno, Čubrilovićevoj stranci dali su 34.861 glasova (5,46 odsto), Nešićevoj partiji 28.428 (4,46 odsto), a Banjčevoj opciji 20.875 (3,27 procenata).
Ni kandidati DNS-a za inokosne funkcije nisu mogli zaustaviti ovu rasprodaju porodičnog srebra, pa je Nešić kao stranački adut za srpskog člana Predsjedništva BiH morao da se zadovolji sa 34.896 glasova (5,52 odsto), dok je partijski favorit za poziciju predsjednika RS Radislav Jovičić dosegao skromnih 5.459 glasova (0,90 procenata).
Zlu ne trebalo
Kako je DNS prešao dug put, koji se može opisati originalnom sintagmom o hodu kroz trnje, pa skoro do zvijezda, ali i natrag? U protekle dvije i po decenije, može se izdvojiti bar pet momenata, presudnih za takvu sudbinu ove stranke. Prije svega, treba imati u vidu način nastanka te partije, sa korijenima u već zaboravljenom Srpskom narodnom savezu, čiji je osnivač u avgustu 1997. bila nekadašnja predsjednica RS Biljana Plavšić. Upadljiv je bio nesklad između „mesijanskog“ nastupa Plavšićeve u dramatičnim mjesecima njenog razlaza sa SDS-om, sa birokratskim, relativno blijedim profilom najbližih saradnika šefice nove stranke.
Jer, ambicije im se nisu podudarile – Biljana Plavšić je smatrala da je formiranjem prve vlade Milorada Dodika i odlaskom SDS-a u opoziciju njen najvažniji poduhvat završen, pa joj preostaje tek da uživa u lovorikama slave, a zamjenici u SNS-u, Ostoja Knežević, Branislav Lolić i Svetozar Mihajlović, bili su ubjeđeni da „pravi posao“ tek počinje. Naravno, njihov rezon, bez istinskog zauzimanja Plavšićeve, nije imao naročitu šansu u duelu sa koalicionim partnerom Dodikom, pa se prvobitni odnos u broju poslanika u NSRS iz 1997. godine, 15:2 u korist SNS-a, u narednim sezonama ubrzano topio i mijenjao u korist „daška svježeg vjetra“ iz Laktaša.
Takav preokret izazivao je sve veće nezadovoljstvo „po dubini“ u SNS-u, a sredinom 2000. godine već su sazreli uslovi za pobunu protiv Plavšićeve, očito nespremne da u komunikaciji sa Dodikom lupi šakom o sto i zatraži više funkcija, privilegija i „kombinacija“ za sopstvene kadrove. Na raskolničkoj skupštini SNS-a, koja je ubrzo rezultovala osnivanjem DNS-a, počela se kristalisati specifična vrsta humora, kasnije jedno od važnih obilježja ove stranke. Tajno izjašnjavanje o (ne)povjerenju Biljani Plavšić kao predsjednici stranke bilo je gotovo urnebesno, jer je zbir glasova „za“ i „protiv“ – pošto opredjeljivanje nije bilo istovremeno – znatno nadmašivao broj prisutnih na skupštini.
Iz toga je uslijedio logičan zaključak – dobar dio učesnika skupštine glasao je za obe opcije, „zlu ne trebalo“, pa je sve završilo u potpunom haosu, pri čemu je bilo jasno samo to da „pobunjenici“, tijesni „pobjednici“ komičnog glasanja, više ne mogu ostati pod istim krovom sa „menjševicima“, nesklonim lakom odricanju od pečata, registracije i ostalih simbola kontrole nad strankom.
Dva i po muškarca
Tako je i bilo, pa je vrlo brzo nastao DNS. Od početka je bilo jasno da se kadrovska osnivačka formula može okarakterisati kao „dva i po muškarca“, pošto je stranačko jezgro činio tandem Marko Pavić – Jovan Mitrović, odnosno Prijedor – Zvornik, u geografskom smislu, uz djelimičnu asistenciju Nedeljka Čubrilovića u Banjaluci, jedine osobe koja je bila blizu ranga vodećeg dvojca. Ipak, prvi predsjednik nije izabran u tom trouglu, pošto su se iskusni maheri ovdašnje politike opredijelili za Dragana Kostića, u gradu pored Vrbasa prepoznatljivog hirurga sa dobrom reputacijom, ali bez ikakve političke predistorije.
Kostić je proveo na čelu DNS-a tri godine i nije se previše miješao u vlastiti posao. Međutim, kako došao, tako i otišao, pri čemu je njegovo povlačenje iz ove partije još jedna komična epizoda u hronologiji političke scene RS. Naime, DNS sa Kostićem na formalnom vrhu razišao se sa Dodikom i bio svojevrsni samoproklamovani dio skupstinske većine u kojoj su tada dominirali SDS i PDP. Doktor na osnovu te činjenice nije uspio da izdejstvuje za kolege nešto više od pukog „statiranja u kukuruzima“, jer su SDS i PDP imali većinu i bez DNS-a, pa nisu ni nagrađivali funkcijama odanost ove ekipe. Sve se to promijenilo kada je Kostić dobio ličnu ponudu da kao individua, a ne stranački kadar, bude generalni direktor UKC-a RS. To je objeručke prihvatio, hladno napustivši i DNS i čelnu funkciju, što se nije pokazalo kao naročito mudar potez, pošto se ni u fotelji na Paprikovcu nije predugo zadržao, već je otišao iz nje u prvom narednom talasu partijskih pretumbacija u NSRS.
Tada je Pavić odlučio da izađe iz sjenke i nevoljo preuzme upražnjeno mjesto zvaničnog šefa DNS-a. Oko 2005. već je bila u toku vjerovatno jedina zaista svijetla epizoda u dugom trajanju ove stranke. Jer, malobrojna poslanička grupa DNS-a u parlamentu Srpske – u tom periodu nikada veća od pet ljudi, ali zapamćena po stalnom kontriranju Drage Kalabića i Hadži Jovana Mitrovića, uz živopisnog radikala Milana Lazića – bila je jedina struja u NSRS koja se opirala procesu centralizacije BiH. Ako je u postdejtonskoj BiH ikada bilo ozbiljnih tokova s tim predznakom, bilo ih je tada. Simbol im je bio nekadašnji visoki predstavnik Pedi Ešdaun, jer je bez pardona nametao niz nesporno unitarističkih rješenja. Mada, nije morao pretjerano ni da se trudi, pošto su tri najveće stranke – vladajući SDS i PDP, kao i tada opozicioni SNSD – uz malo prenemaganja, uglavnom prihvatali i više od onog što im je traženo iz Sarajeva.
Posljednji Mohikanci
Zabrinuti za sopstveno „debelo meso“, a predstavljajući tu mizernu strepnju kao bog zna kakvu političku mudrost, predvodnici ovih partija redovno su asistirali OHR-u u odricanju RS od ključnih nadležnosti, od indirektnog oporezivanja do bezbjednosti i odbrane. Izuzetak od tog sivila bili su samo „posljednji Mohikanci“ iz DNS-a i SRS, iako je čitavo pozicioniranje, po svemu sudeći, imalo više veze sa ekscentričnim mentalnim sklopom Kalabića i Mitrovića, nego sa nekakvom „patriotskom“ koncepcijom Pavića i Čubrilovića.
Sve to nije moglo dugo da traje, pa je došlo do razlaza. Marko i Nedeljko su u potpunosti preuzeli DNS, preusmjeravajući ga u „pragmatične vode“, u kojima su bitne kvote funkcija za stranačke kadrove i slične teme, a ne tamo nekakvi „nacionalni talambasi“. Drago je učinio samoponištavajući gest, volšebno završivši u SNSD-u, dok se Hadži Jovan nakratko primirio, te malo kasnije jednokratno otisnuo na bizarni teren neuspjelih „naprednjačkih“ pokušaja u RS.
Godine su prolazile i ispostavilo se da je Pavićev i Čubrilovićev „makijavelizam“, lišen bilo kakve ozbiljne ideologije, ipak garancija sporog, ali vidljivog rasta stranke. Pošto je prijedorski guru, čiji su instikt za političko preživljavanje dobri poznavaoci lika i djela nerijetko opisivali kao izoštren „udbaški njuh“, uoči izbora 2014. godine shvatio da duvaju neki novi vjetrovi, došlo je do prvog ozbiljnijeg „kratkog spoja“ na relaciji DNS – SNSD. Naime, Paviću je postalo jasno da se Dodikova harizma, stečena između 2006. i 2010. koliko-toliko uvjerljivim insistiranjem na nacionalnim temama, ubrzano topi i poprima naglašene demagoške konotacije.
Ako je predsjednik DNS-a ikada bio spreman da zaista promijeni tabor, bio je tada. Ali, ne lezi, vraže, na potencijalnoj novoj adresi dočekao ga je kruti prvi čovjek SDS-a Mladen Bosić. Nahuškan, pazite sad, „moralisanjem“ Mladena Ivanića i Dragana Čavića o tome da je „etički neprihvatljiva“ Pavićeva ideja da se DNS pridruži opoziciji u kampanji te godine, ali da Lejla Rešić ipak ostane ministarka u konkurentskoj vladi oko SNSD-a do dana izbora, Bosić je maltene izbacio Pavića sa odlučujućeg sastanka na kojem se pojavila prijedorska starina, spremna na kakav-takav rizik u već poznoj fazi života. Oni koji su imali priliku da vide Pavića kako nakon 15 minuta napušta susret sa Bosićem, tvrde da ga nikada nisu sreli do te mjere uzdrmanog i zajapurenog.
Folirantsko miniranje
Kako god, Marko se nakon tih varnica vratio u Dodikovo naručje, a Bosić je ubrzano klizio prema „ropotarnici povijesti“. Opozicija bez DNS-ovog tasa na vagi za par promila je izgubila predsjedničke izbore sa kandidaturom Ognjena Tadića, odnosno, za dlaku je kasnije ostala bez parlamentarne većine, pošto je Adam Šukalo sa tadašnjim ortakom Goranom Đorđićem prolazio kroz kratkotrajnu, ali sudbonosnu fazu „papkarenja“. A Ivanićevi i Čavićevi kasniji potezi pokazali su da se političkog „morala“ ni oni baš ne pridržavaju kao „pijan plota“, pri čemu im, naravno, nije palo na pamet nikakvo izvinjenje opozicionoj populaciji jer je pobjednička „matematika“ propala zbog njihovog folirantskog miniranja dogovora Bosić – Pavić.
Ipak, i kao pokajnik, Pavić je uspio da još jednom poentira od cik-cak politike, koja je podrazumijevala opstanak u vladajućem bloku, ali uz nerijetko koketiranje sa opozicijom, te oponiranje „projektima“ važnim za Milorada Dodika, poput ustupanja Rudnika Ljubija famoznom Evgeniju Zotovu. Ili određenoj strukturi iza njega, svejedno. Na taj način, Pavićev DNS je 2018. dostigao treću poziciju na rang-listi stranaka u RS i „opasno“ se približio cifri od 100.000 glasova. To je bio znak za uzbunu u vrhu SNSD-a, pa nije bilo teško prepoznati Dodikove prste u raskolu u DNS-u, okončanom formiranjem Čubrilovićevog DEMOS-a.
Podjela je izazvala nervozu unutar samog DNS-a, pa se već ostarjeli i smoreni Pavić napokon povukao pred „mladim lavovima“, sada okupljenim u trouglu Nenad Nešić – Darko Banjac – Milan Radović. Tri ultra-ambiciozna lika, naravno, nisu mogli dugo da funkcionišu bez trzavica. Uporedo sa rastom temperature u stranci, kvarili su se i odnosi novog predsjednika DNS-a Nenada Nešića sa liderom SNSD-a, pošto je, kao direktor „Puteva RS“, ovaj prvi očito pokazivao nedovoljnu spremnost da preusmjeri tokove novca iz profitabilnog javnog preduzeća ka „opštem dobru“, naravno, ako je pod crvenom zastavom najveće vladajuće stranke. I obrnuto, Nešić je demonstrirao pretjeranu sklonost da ta sredstva kanališe ka ličnim poslovnim i političkim „projektima“, pa je brak iz interesa morao pući. Nešić se naprasno „razbolio“, pa još volšebnije „ozdravio“, da bi na kraju prelomio i konačno otisnuo i sebe i DNS u kakvu-takvu opoziciju.
U novom društvu tolerisali su ga kratko, ali je obostrano nepovjerenje brzo eskaliralo. Nije uspio da dogovori zajedničke kandidature sa SDS-om i PDP-om, pa se izjalovila Nešićeva nada da može istrgovati premijersku funkciju u krajnje ambicioznoj projekciji u kojoj opozicija pojačana DNS-om doseže većinu u NSRS. U međuvremenu, Nešić se razišao i sa Radovićem i Banjcem, potvrđujući da mali broj osoba ispunjava „visoke kriterijume“ na kojima je insistirao u periodu direktorovanja u Putevima RS. Naime, tada je, navode izvori iz ove firme, nerijetko imao bijesne nastupe, ali ne spram običnih smrtnika u preduzeću, već prema najbližim saradnicima, zamjenicima i pomoćnicima. A kada bi se „izduvao“, znao je da kaže: „Ja volim pametne ljude, ali ne volim pametnjakoviće“.
Veliki medvjed
Očito, Nešić u svom stranačkom okruženju nije imao previše ovih prvih, da mu kažu notornu istinu, potvrđenu kroz rezultate izbora 2. oktobra. Odnosno, kroz podjelu nekada zajedničkog glasačkog plijena između Nešića, Banjca i Čubrilovića. Veći dio je, ipak, otišao posljednjoj dvojici, što nedvosmisleno dokazuje da su među glasačima nekadašnjeg „velikog“ DNS-a, svih proteklih godina, apsolutno dominirali ljudi skloni vlasti kao takvoj, ko god da je predvodi, uz minimalni uslov da se u takvom ambijentu mogu realizovati i njihovi relativno minorni ili, pak, manje sitni interesi. A odabrali su DNS, socijaliste ili nekog trećeg „partnera“, a ne SNSD, iz prilično banalnog razloga – rezonuju da je tu manja gužva i lakši put do ostvarenja raznih „šema“.
S tim da su uz „opozicionog“ Nešića, a ne uz „režimski“ segment Banjac – Čubrilović, ovog puta ostali tek oni najuporniji, koji dijele isti „sistem vrijednosti“, ali vjeruju da šef zna šta radi, odnosno smatraju da je Nešićevo obitavanje van vlasti samo kratka epizoda, a da zatim slijedi veliki povratak u centre moći i Eldorado privilegija za lojalno „osoblje“.
U aktuelnoj fazi, sve je više indicija da će DNS, a pogotovo SPS Gorana Selaka, ubrzano nastojati da završe eksperiment sa „opozicionarstvom“ i vrate se pod okrilje SNSD-a. Za početak „besplatno“, poput političkih predaka iz vremena Dragana Kostića, a kasnije, ko zna. Ako ih se za Dan bezbednosti sjete – sjete, ako se ne sjete, nikome ništa, to je bila njihova dužnost.
Kada bude napravljen takav pun krug, samo najuporniji će se sjećati otrcane sintagme o „trećem putu“, koju je DNS potencirao u posljednjoj kampanji. Jer, realno, Nešić je u proteklim mjesecima bio znatno zapaženiji po (ne)svjesnim duhovitostima, nego po političkoj „viziji“. U kolektivnoj memoriji će nešto duže ostati upamćen kao interpretator hita Baje Malog Knindže „Svaka bi fukara da ubije vuka“, po svemu sudeći upućenog bivšem i budućem koalicionom „velikom bratu“. Na istom tragu bila je i pošalica iz spota u kojem „čika Nešo“ objašnjava radoznalom klincu sa teleskopom da smo u RS „dosta gledali Velikog medvjeda“. Ljubitelji pikanterija neće zaboraviti ni lidera DNS kako igra mali fudbal na livadi u čarapama, a odbojku u dvorani u cipelama. I to je, uglavnom, sve, dok će od priče o „trećem putu“ ostati tek drevna mudrost. A ta skaska poručuje: „Ako te neko prevari jednom, ubio ga bog. Ako te prevari i drugi put, ubio bog i tebe i njega. Ukoliko te prevari i treći put, neka bog ubije samo tebe“.
Nakon dva raskola u DNS-u, orkestrirana upravo iz SNSD-a, jasno je da „treći put“ ne podrazumijeva nikakav novi pravac, već tek još jedan pokušaj resetovanja odnosa ove dvije stranke. A budući da u toj relaciji nema nevinih, pa je teško računati na masovno saosjećanje sa „prevarenim“ DNS-om, nije neophodno ni da Nešić strahuje da će Svevišnji, nakon svega, „ubiti samo njega“.
