Politička scena Republike Srpske ulazi u novu fazu pregrupisavanja i ukrupnjavanja, što je posljedica dugoročnih trendova i sve težih izbornih kombinatorika.
Iako je izborni cenzus u Srpskoj formalno nizak, svega tri odsto, on za mnoge političke partije trenutno djeluje kao nepremostiva prepreka. Taj paradoks otkriva suštinsku promjenu odnosa snaga, ali i umor birača od fragmentacije i partijskog raslojavanja.
Pomenuti prag, očito, više nije politički ni organizaciono dosegljiv svima, pa su parlamentarne stranke, suprotno iskustvu iz 2022. godine, počele da „zbijaju redove“. Biračko tijelo se konsoliduje, a medijski prostor i finansijski resursi su koncentrisani u rukama nekoliko dominantnih partija, i to isključivo zahvaljujući „čerupanju“ budžeta i izvlačenju novca iz institucija i javnih preduzeća. Ostalim partijama, posebno opozicionim, koje nemaju pristup pomenutim resursima, novac iz budžeta, koji su dobijale sve parlamentarne partije, bio je od egzistencijalne važnosti.
Ukidanjem pomenutih sredstava, kao vid odmazde lidera SNSD-a Milorada Dodika jer je visoki predstavnik u BiH Kristijan Šmit sankcionisao njegovu partiju, kao i Ujedinjenu Srpsku Nenada Stevandića, našle su se pred zidom, o čemu je MojaHercegovina nedavno pisala. U takvim okolnostima, male stranke se suočavaju sa surovom realnošću – bez jasne infrastrukture, prepoznatljivog lidera i stalnog prisustva na terenu, prelazak cenzusa postaje misaona imenica.
Politička scena Republike Srpske i ranije je svjedočila ujedinjenjima, ali su ta spajanja obično imala jednostranu dinamiku: velike partije su “apsorbovale” male i neparlamentarne, koristeći ih za širenje lokalnih uporišta ili popunjavanje koalicionih kvota. Današnji trend ukrupnjavanja, međutim, ima drugačiji karakter.
Primjeri poput ujedinjenja DNS-a i NPS-a, a potom i SP-a i DEMOS-a, pokazuju da sada dolazi do spajanja partija koje su, makar nominalno, imale uporedivu političku težinu i biračko uporište. To je znak da partijski lideri uviđaju ograničenost “samostalnog preživljavanja” i da se odlučuju za racionalizaciju struktura i konsolidaciju političkog kapitala.
NPS i DNS su na „knap“ prošli cenzus na izborima prije tri godine, i to u trenutku kada su neuporedivo bolje stajale nego što je to slučaj danas. Hapšenje lidera DNS-a Nenada Nešića i osipanja njegovih poslanika (od četiri spao na samo jednog, rođenog brata Predraga Nešića), ovu partiju su gurnule daleko ispod cenzusa.
Sa druge strane, NPS Darka Banjca stajao je nešto bolje, zahvaljujući jakom uporištu u Kozarskoj Dubici i resursima banje Mlječanice, kojom upravljaju, ali je i njima prelazak cenzusa doveden u pitanje.
Spajanjem u jednu kolonu, Nešić i Banjac vjeruju u dosezanje famoznih tri odsto glasova.
Drugi primjer je nedavno uspostavljena koalicija između Socijalističke partije i DEMOS-a, međutim ona je mnogo jednosmjernija od prvog primjera.
Naime, socijalisti već decenijama sigurno prelaze cenzus, dok je DEMOS toliko devastiran, da je u njemu, osim predsjednika Nedeljka Čubrilovića, koji je nakon tri decenije visokih pozicija otišao u penziju, ostalo tek još nekoliko prepoznatljivih imena.
Ali računica lidera SP-a Petra Đokića je vjerovatno takva, da mu je bolje „išta, nego ništa“, u pohodu na poslanička mjesta naredne godine.
Pomenuti procesi nisu završeni. Naprotiv, najave o mogućem ujedinjenju PDP-a na čelu sa Draškom Stanivukovićem i pokreta “Svojim putem” Igora Radojičića otvaraju novo poglavlje u prekomponovanju opozicionog bloka.
Pored bivšeg i sadašnjeg gradonačelnika Banjaluke, novom pokretu pridružiće se i bivši DEMOS-ovac Dejan Kojić, aktuelni načelnik Pala, čija pobjeda na prošlogodišnjim izborima je presudno uticala na padanje njegove bivše partije u nemilost SNSD-a, najmoćnije stranke vladajućeg bloka.
Ambicije Stanivukovića, koji će zasjesti na čelo novog pokreta, jesu da postanu druga po jačini snaga u Srpskom, a potom i uspostavljanje dvopartijskog sistema.
Sa druge strane, izbori 2022. godine bili su vrhunac za male partije u Republici Srpskoj. Tada je veći broj njih uspio da samostalno pređe cenzus i uđe u Narodnu skupštinu, što je stvorilo utisak o novom talasu pluralizma. Međutim, pokazalo se da je to bio kratkotrajan trenutak – već u narednim godinama počinje erozija podrške i povratak birača “velikim igračima”.
Parlamentarni status tada su dobili SNSD, Ujedinjena Srpska, DNS, NPS, DEMOS, SP, SPS u vladajućem te SDS, PDP i Lista za pravdu i red u opozicionom bloku. U međuvremenu, osnovan je i Narodni front, koji je takođe uspio da formira svoj poslaničku grupu.
Od 11 partija koje trenutno imaju parlamentarni status, već sada, nakon formiranih koalicija, imamo dvije liste manje. Da li će putem DNS-a i NPS-a, odnosno SP-a i DEMOS-a, krenuti i druge stranke, pokazaće period koji je pred nama. Ankete koje, s vremena na vrijeme, osvanu u medijima, mnogima ne predviđaju povratak u poslaničke klupe nakon izbora, koji će se održati u oktobru 2026. godine.
